Feeds:
بابه‌ته‌كان
لێدوانه‌کان

سه‌ڵاح سالار

salahsalar@hotmail.com

هه‌فته‌ی پێشووتر دادگای كه‌تن له‌ شاری هه‌ولێری پایته‌خت سزای گۆڤاری (گوڵان) و سه‌رنووسه‌ری پێشووی ده‌ركرد، كه‌ بریتیی بوو له‌ غه‌رامه‌كردنی گۆڤاری نێوبراو به‌ بڕی پێنج ملیۆن دینار و سه‌رنووسه‌ره‌كه‌شی به‌ دوو ملیۆن، ئه‌مه‌ش له‌ بریتیی تاوانی ناوزڕاندن و سووكایه‌تییكردن به‌ كۆمه‌ڵی ئیسلامیی و ئه‌میری كۆمه‌ڵ (مامۆستا عه‌لی باپیر).

ئه‌م هه‌واڵه‌ ده‌نگدانه‌وه‌ی جددی هه‌بوو، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی گۆڤاری (گوڵان) پارتی دیموكراتی كوردستان ده‌ری ده‌كات، كه‌ خۆی حزبی حاكمه‌، هه‌روه‌ها له‌وه‌ش گرنگتر ته‌وقیتی یه‌كلاییكردنه‌وه‌ی دادگابوو، چونكه‌ حاڵی حازر میدیا و ده‌سته‌ڵات له‌ كیشمه‌كێشمێكی عه‌جیب دان، پاشانیش رۆژانی بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردنی لێ به‌ده‌ربێت، هیچكات هێنده‌ی ئێستا بازاڕی رۆژنامه‌نووسیی كوردیی په‌رێشان و شه‌پڕێو نه‌بووه‌، بۆیه‌ یه‌كلاییكردنه‌وه‌ی ئه‌و بڕیاره‌ی دادگای كه‌تن له‌ شاری هه‌ولێر نیگه‌رانیی لێ نه‌كه‌وته‌وه‌و كه‌سیش وا حاڵی نه‌كرا كه‌ ئه‌مه‌ دژی ئازادیی رۆژنامه‌نووسیی و ئازادیی بیروڕا و وتنه‌.

لێره‌دا پرسیاری جددی دێته‌ پێشه‌وه‌، ئایا ئێمه‌ی ڕۆژنامه‌نووس چۆنچۆنی پێشوازیی له‌ وه‌ها بڕیارێك بكه‌ین كه‌ كۆتاییه‌كه‌ی سزادانی رۆژنامه‌ و ڕۆژنامه‌نووسه‌؟ ده‌كرێت ده‌ستخۆشیی له‌ دادگاییه‌كی له‌وجۆره‌ بكه‌ین، یان ده‌نگی ناڕه‌زایی به‌رز بكه‌ینه‌وه‌؟ ده‌بێت به‌ر له‌وه‌ی ئێمه‌ش بۆخۆمان دادوه‌ریی بكه‌ین و لێره‌وه‌ دادگاییه‌كی دیكه‌ی ئه‌وان بكه‌ینه‌وه‌، جارێ وه‌كو دڵسۆو و خه‌مخۆرێكی پیشه‌كه‌ی خۆمان (رۆژنامه‌نووسیی)، باری ئه‌مڕۆی رۆژنامه‌نووسیی كوردیی هه‌ڵبسه‌نگێنین، ئه‌وجا قسه‌ له‌سه‌ر ئه‌وی دی بكه‌ین، رۆژانه‌ وه‌ك قارچك گۆڤاری تازه‌ هه‌ڵده‌تۆقێت و هه‌مووشیان بانگه‌شه‌ی سه‌ربه‌خۆیی ده‌كه‌ن، به‌ڵام له‌گه‌ڵ لاپه‌ڕه‌كانی هه‌ردانه‌یه‌كیان هه‌ڵده‌ده‌یته‌وه‌ ده‌بینیت نه‌ك ره‌خنه‌و راپۆرتی وردی رۆژنامه‌وانی، به‌ڵكو لێشاوی سووكایه‌تییكردن و جنێو و ناوزڕاندنی سه‌ركرده‌و كه‌سایه‌تییه‌كانی ئه‌م گه‌له‌ی تێدایه‌، ـ به‌ڵام ئه‌ڵبه‌ت جگه‌ له‌ ئه‌وانی نێو دوو حزبی فه‌رمانڕه‌وا، مه‌گه‌ر ئه‌ویش به‌ ویستی خۆیان جارجار یه‌كدی داده‌پڵۆسن ـ ئه‌م بێڕێزیكردنه‌ له‌ ناو میدیای كوردییدا به‌ ته‌واوی پیشه‌كه‌ی نابووت كردووه‌و ده‌ستێكی گه‌وره‌ش له‌ پشت ڕیسواكردنی بازاڕی ڕۆژنامه‌نووسیی كوردییه‌وه‌ هه‌یه‌، بۆئه‌وه‌ی ئه‌رزش بۆ ڕاپۆرت و به‌دواداچوون و وتاره‌ بابه‌تییه‌كان نه‌مێنێته‌وه‌، له‌م فه‌وزا گه‌وره‌یه‌شدا خه‌ڵكانێكی ویژدانبیمار ده‌رفه‌ته‌كه‌یان قۆستووه‌ته‌وه‌و كه‌سابه‌ت به‌سه‌ر وشه‌و كه‌رامه‌تی خه‌ڵك و كه‌ڵكوه‌رگرتنی خراپ له‌ ئازادیی ڕۆژنامه‌وانییه‌وه‌ ده‌كه‌ن، وه‌ك وتراویشه‌ “دز بازاڕی شێواوی ده‌وێت”.

بۆ ئه‌وه‌ پێشه‌كیی له‌ كاكڵه‌مان دوور نه‌خاته‌وه‌، ده‌بێت قسه‌ له‌سه‌ر ڕه‌فتاره‌ شه‌ڕانگێزییه‌كانی ئه‌و ڕۆژنامه‌نووسانه‌ بكه‌ین، كه‌ مه‌یدانه‌كه‌یان كردووه‌ته‌ گۆڕه‌پانه‌كه‌ی شه‌ڕی ناوخۆی جاران، پاشان ئه‌و پرسیاره‌ش له‌ ده‌سته‌ڵات بكه‌ین، ئایا وه‌ك له‌ په‌نای ئێوه‌وه‌ ته‌قه‌ له‌ خه‌ڵكی تر ده‌كرێت، قه‌بووڵ ده‌كه‌ن كه‌سیش به‌ ئێوه‌دا هه‌ڵشاخێت؟ گومانم نییه‌ كه‌ نه‌خێر وه‌ڵاممه‌، كه‌وایه‌ ناكرێت له‌ پشتی تۆوه‌ ده‌ستڕێژی وشه‌ بۆسه‌ر كه‌سانی دی بكرێت و كه‌رامه‌ت و كه‌سایه‌تییان تیرۆر بكرێت، به‌ڵام كه‌سیش نه‌توانێت به‌ هه‌ڵه‌و په‌ڵه‌كانت بڵێت له‌كه‌یه‌ك به‌ ماڵه‌كه‌ته‌وه‌یه‌!

ئه‌م چه‌ند ڕۆژه‌ی ڕابوردوو گه‌واهیی ئه‌وه‌ن كه‌ چۆن هه‌ڕه‌شه‌ی كوشتن و په‌نجه‌به‌چاوداكردنی رۆژنامه‌نووسان گۆڕه‌پانی ڕۆژنامه‌نووسیی به‌رته‌سك كرده‌وه‌و تانه‌یه‌كی نایه‌ سه‌ر تانه‌كانی دیكه‌ی ئازادیی و دیموكراسییه‌كه‌ی ئه‌م مه‌مله‌كه‌ته‌.

من وه‌كو خۆم كاتێك هه‌واڵی سزادانی گۆڤاری (گوڵان)م بیست نیگه‌ران بووم و هه‌رگیز حه‌زیش به‌ بیستنی هه‌واڵی هیچ جۆره‌ سزایه‌ك ناكه‌م و به‌ كۆت و به‌ندو زیندان و سزادانی كه‌س خۆشحاڵ نییم، به‌ڵام “مریشك خۆی خۆڵ به‌سه‌ر خۆیدا نه‌كات كه‌سی خۆڵی به‌سه‌ردا ناكات”، مه‌به‌ستیشم له‌م قسانه‌ ئه‌وه‌ نییه‌ له‌ بڕیاری دادگا نیگه‌رانبم، به‌ڵكو ده‌مه‌وێت بڵێم: له‌ شێوازی نووسین و خراپبه‌كار هێنانی ئازادیی بواری ڕۆژنامه‌نووسیی زیزم، گۆڤارێك، یاخود ڕۆژنامه‌نووسێك چۆن ڕێگه‌ به‌خۆی ده‌دات، ئه‌و هه‌موو بێحورمه‌تییه‌ به‌ كه‌سایه‌تیی و لایه‌نێكی دیكه‌ی هاوزمانی خۆی ده‌كات، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌ ڕۆژانی هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردن و توندبوونی بانگه‌شه‌كانی لایه‌نه‌كان بۆخۆیان و ترسان له‌ هه‌ڵكشانی ئه‌وانی دی و داكشانی خۆت، دێیت مه‌یدانی ڕۆژنامه‌وانیی بۆ مه‌رامی سیاسه‌تی گێچه‌ڵپێفرۆشتن به‌كار دێنیت و له‌و ڕێگه‌یشه‌وه‌ شه‌ڕ به‌ به‌رانبه‌ركه‌ت ده‌فرۆشیت و ده‌ته‌وێت تا سه‌ر ئێسقان بیشكێنیت، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی نووسین به‌ ڕێگای شه‌ریفانه‌دا نه‌نووسرێت سه‌رئه‌نجامه‌كه‌شی هه‌ر دۆڕاندنه‌ له‌ دادگادا، له‌وه‌ش خۆشتر هێشتا كۆڵ نه‌ده‌یت و بڵێیت ئیسلامییه‌كان بڕوایان به‌ ئازادیی نییه‌، یان دیموكراسیی نیین!

به‌ڵام ئه‌گه‌ر بێت و نووسینه‌كانی گۆڤاری ناوبراو پێچه‌وانه‌ بكه‌ینه‌وه‌، ڕووی قسه‌كانی ئه‌وان بخه‌یته‌ سه‌ر خۆیان و ناوی تۆش بچێته‌ سه‌ر هه‌مان گۆڤار و ناوی گۆڤارێكی تۆش له‌ شوێنی ئه‌و ناوه‌ی دیكه‌ دابنێیت، جا بزانه‌ ئه‌و كاته‌ چاره‌نووست به‌ كوێ‌ ده‌گات؟!

مه‌به‌ستم له‌ نووسینی ئه‌م وتاره‌ ته‌نیا ئه‌وه‌بوو قسه‌یه‌ك له‌سه‌ر بازاڕی شێوێنراوی رۆژنامه‌نووسیی كوردی بكه‌ین و ئاوڕێك له‌ ئه‌و جنێوانه‌ بده‌ینه‌وه‌ به‌ ناوی ره‌خنه‌وه‌ ده‌یگرنه‌ خه‌ڵكانێك كه‌ به‌ دڵی ئه‌وان و پشتیوانه‌كانیان نانووسن و ناڵێن و بیر ناكه‌نه‌وه‌، ئیدی سه‌رئه‌نجامیش ئه‌و سزا یاساییه‌یه‌ چاره‌نووسیانه‌و له‌كه‌یه‌ك بۆ سه‌ر پیشه‌كه‌یان جێ ده‌هێڵن، ئه‌مه‌ له‌ كاتێكدا ئێمه‌ش به‌و خۆتووشكردن به‌ غه‌رامه‌و سزادان و كۆتاییهاتنه‌ یاساییانه‌ نه‌ خۆشحاڵین و نه‌ مه‌به‌ستیشمانه‌ كه‌س به‌و ڕێگایه‌دا بڕوات و دوا هه‌نگاوی چاڵێكی گه‌وره‌ بێت و عه‌یبه‌یه‌كیش بخاته‌ سه‌ر ناوبانگی پیشه‌و ده‌زگاكه‌ی و ئیحراجییش بۆ چوارده‌وری دروست بكات، من وه‌كو خۆم خۆزگه‌م ده‌خواست ئه‌و براده‌ره‌ شتی وه‌های نه‌نووسیباو ڕێگه‌ی به‌ بڵاوكردنه‌وه‌ی نووسینی له‌و جۆره‌ش نه‌دابا، ئه‌مه‌شم بۆیه‌ نووسیی كه‌س وانه‌زانێت ئێمه‌ی ئیسلامیی به‌ سزادانی خه‌ڵكی شادمانین، چونكه‌ له‌ ئایینی ئێمه‌دا ڕێزگرتن له‌ كه‌رامه‌تی ئینسان كراوه‌ته‌ واجب و كه‌سێك به‌هۆی به‌ندكردنی پشیله‌یه‌ك بۆ دۆزه‌خ و یه‌كێكیش به‌ ئاودان به‌ سه‌گێك بۆ به‌هه‌شت ڕۆشتووه‌.

سه‌ڵاح سالار

salahsalar@gmail.com

جاران پیره‌پیاوه‌كان هێنده‌ به‌ شێوه‌یه‌كی گه‌وره‌ ته‌ماشای سه‌رۆكه‌كانیان ده‌كرد كه‌ به‌ باوكی میلله‌ت ناویان ده‌بردن، بیرم دێت موناقه‌شه‌ له‌ نێوان پیاوه‌كاندا رووی ده‌دا كه‌ ئه‌وكات من منداڵ بووم، ده‌یانوت نابێت سه‌رۆك له‌ وڵاته‌كه‌ی خۆی ژن بهێنێت چونكه‌ ئه‌و باوكی میلله‌ته‌و كچانی وڵاته‌كه‌ش وه‌ك كچی خۆی وان، ده‌بێت له‌ وڵاتێكی دیكه‌ ژنبهێنێت، یان ده‌بێت پێش ئه‌وه‌ی ببێت به‌ سه‌رۆك ژن بهێنیت، ئه‌وان به‌و شێوه‌یه‌ سه‌یری سه‌رۆكه‌كانیان ده‌كرد.

ده‌مه‌وێت لێره‌وه‌ بگه‌ڕێمه‌وه‌ بۆ حاڵی ئێستا و بڵێم: كاك مه‌سعوود بارزانی و مام جه‌لال تاڵه‌بانی كاتێك به‌ ده‌نگی خه‌ڵكی كوردستان، یه‌كه‌میان بوو به‌ سه‌رۆكی هه‌رێم و دووه‌میش به‌ ئیستیحقاقاتی هه‌ڵبژاردن بووه‌ سه‌رۆككۆماری عێراق، ئیدی له‌ دیدی هاووڵاتییانه‌وه‌ ئه‌مانیش بوونه‌ باكی میلله‌ت و له‌سه‌ریان واجب بوو به‌ یه‌كچاو ته‌ماشای میلله‌ته‌كه‌یان بكه‌ن، جیاوازیی و نادادگه‌ریی له‌ نێوان رۆڵه‌كانیاندا نه‌كه‌ن، به‌ڵام ئایا وابووه‌؟ ئایا توانییان به‌ ئێمه‌ی گه‌ل بسه‌لمێنن كه‌ به‌ڵێ وایه‌؟ من نامه‌وێت بڕۆمه‌ سه‌ر باسی جیاكاریی له‌ خزمه‌ت و ئیمتیازات و ئه‌وانه‌ی چه‌ندێكه‌ رۆژنامه‌كان ئه‌وه‌نده‌یان باس كردووه‌ بووه‌ته‌ حیكایه‌تی مێش.

با یه‌ك دوو نموونه‌ی راشكاوانه‌ بهێنینه‌وه‌ و به‌ زمانی گوڵ چه‌پكێك ره‌خنه‌یان پێشكه‌ش بكه‌ین، ئیدی ئه‌گه‌ر لاسكی گوڵه‌كه‌شمان دڕكی پێوه‌بوو، ئه‌وه‌ حاڵه‌تێكی ئاسایی هه‌ندێك گوڵه‌، به‌نده‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی رۆژنامه‌نووسم و وه‌ك هه‌ژاری موكریانی ده‌ڵێت: “ئه‌هلی ته‌قه‌ڵ”م، هه‌ر له‌ روانگه‌ی بواره‌كه‌ی خۆمه‌وه‌ یه‌ك دوو باسوخواس ده‌كه‌م، به‌رله‌ چه‌ند مانگێك له‌ 4/6/2010 بارزانی پیرۆزباییه‌كی گه‌رمی ئاڕاسته‌ی گۆڤاری (رامان) كرد به‌بۆنه‌ی یادی پازده‌ساڵه‌ی ته‌مه‌نییه‌وه‌، رۆژی 29/7/2010یش بروسكه‌یه‌كی دیكه‌ی ئاڕاسته‌ی رۆژنامه‌ی (ئه‌ڤڕۆ) كرد به‌بۆنه‌ی حه‌وتساڵه‌ی ته‌مه‌نی ئه‌ویشه‌وه‌، به‌ر له‌ئه‌ویش تاڵه‌بانییش بۆ رۆژنامه‌ی (كوردستانی نوێ) هه‌مان ئاوی رشت، لێره‌دا قسه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ نییه‌ كه‌ بۆچی بروسكه‌ ده‌نێرن، به‌ڵكو قسه‌له‌سه‌ر ئه‌وه‌یه‌ بۆچی ناینێرن، ناردن و نه‌ناردن، جێگه‌ی مشتومڕه‌كه‌یه‌، بارزانی بروسكه‌ی بۆ رۆژنامه‌ی حزبه‌كه‌ی خۆی و تاڵه‌بانییش بۆ حزبه‌كه‌ی خۆی ناردووه‌و له‌و ناردنه‌دائازادیشن، سه‌رنجی من له‌سه‌ر ناوه‌كانیان نییه‌، به‌ڵكو تێبینییم له‌سه‌ر سیفه‌ته‌كانیانه‌ كه‌ داویانه‌ته‌ پاڵ ناوه‌كانیان، یه‌كه‌میان سه‌رۆكی هه‌رێم و دووه‌میش سه‌رۆككۆماری عێراق، ئه‌مه‌ له‌ كاتێكدا كه‌ ئه‌وان بوونه‌ سه‌رۆكهه‌رێم و سه‌رۆككۆمار سوێندی یاساییان خوارد به‌ یه‌كچاو سه‌یری گه‌ل بكه‌ن، جیاوازیی نه‌كه‌ن، به‌ڵام من ده‌پرسم ئه‌و هه‌موو رۆژنامه‌و گۆڤاره‌ی دیكه‌ له‌ كوردستان ده‌رده‌چن، چ حزبی، چ ئه‌هلی، ئه‌ی به‌ڕێزان بۆچی بۆ ته‌نیا جارێكیش پیرۆزباییه‌كتان ئاڕاسته‌ی ئه‌وان نه‌كرد، سه‌رۆكی هه‌رێم ئه‌و له‌ سه‌رده‌می سه‌رۆكایه‌تیی به‌ڕێزتدا رۆژنامه‌كه‌ی من (5 ـ 6) جار ساڵیادی هات و رۆشت، به‌ڵام نووكه‌ قه‌ڵه‌مێكی ئێوه‌م نه‌بینی پیرۆزباییه‌كمان ئاڕاسته‌ بكه‌ن، ئه‌گه‌ر به‌ كۆڵێك سه‌رنجیشه‌وه‌ بوایه‌، یان بۆ هیچ رۆژنامه‌یه‌كی تریش.

خۆ ئه‌گه‌ر ئێوه‌ش وه‌ك سه‌رۆكی حزبه‌كانی خۆتان بروسكه‌تان بنووسیبا كه‌س گله‌یی نه‌ده‌بوو، به‌ڵام له‌ پای چی به‌ ناوی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم و كۆماره‌وه‌ جیاوازییمان ده‌كه‌ن، بۆ رۆژنامه‌یه‌كی لۆكاڵی كه‌ سه‌ر به‌ حزبكه‌كه‌ی خۆتانه‌ پیرۆزبایی ده‌نێرن، به‌لام بۆ غه‌یری خۆتان هیچ نانووسن، هه‌ر هیچ نه‌بێت له‌به‌ر ئاهی سوێنده‌كه‌ش بێت و بۆ ئه‌وه‌ی سوێنده‌كانی تریش نه‌كه‌ونه‌ ژێر پرسیاره‌وه‌ تكایه‌ وا مه‌كه‌ن.

سه‌ڵاح سالار

مه‌ڵبه‌ندی (5)ی یه‌كگرتووی ئیسلامیی كوردستان له‌ به‌یاننامه‌یه‌كدا كه‌ له‌ ماڵپه‌ڕی ره‌سمیی یه‌كگرتوودا بڵاو بووه‌ته‌وه‌، باس له‌ راپه‌ڕینه‌ شكۆداره‌كه‌ی 13 /5 / 1987ی ده‌ڤه‌ری شاره‌زوور ده‌كات.

له‌و به‌یاننامه‌یه‌دا (5)جار ناوی هه‌ڵه‌بجه‌و (5)جار ناوی خورماڵ ده‌بات، به‌ڵام ته‌نیا یه‌كجاریش ناوی شارۆچه‌كه‌ی سه‌یدسادق نابات، ئه‌مه‌ له‌ كاتێكدا ئه‌و راپه‌ڕینه‌ له‌ سه‌یدسادقه‌وه‌ سه‌ری هه‌ڵداو پاشان شارۆچكه‌كانی: سیروان و خورماڵ و هه‌ڵبه‌بجه‌ گرته‌وه‌،  له‌ سه‌یدسادق چه‌ند كه‌س شه‌هید كران و برینپێچێك به‌ ناوی جه‌مال كه‌ خه‌ڵك پێیان ده‌وت دكتۆر جه‌مال هه‌ر به‌ زیندوویی سوتاندیان و له‌تیف ناوێكیشیان به‌ دیار چاوی كه‌سوكاره‌كه‌یه‌وه‌ دایه‌ به‌ر ده‌ستڕێژی گولله ‌و شه‌هیدیان كرد.

پاشان بڕیاری وێرانكردنی گه‌ڕه‌كی (حه‌سار)یان ده‌ركرد، ئه‌گه‌ر به‌ هه‌وڵی شێخ عه‌بدولقادری چوێسه‌ نه‌بوایه‌ نیوه‌ی ئه‌و شارۆچكه‌یه‌یان ده‌ڕووخاند.

به‌داخه‌وه‌ یه‌كگرتووش وه‌ك لایه‌نی ده‌سه‌لات سته‌م له‌و شارۆچكه‌ سته‌مده‌یه‌ ده‌كات و  به‌ ره‌وای نازانێت له‌ به‌یاننامه‌یه‌كدا ناوی سه‌یدسادق ببات و وه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌و رۆژه‌ی راپه‌ڕین به‌رپا كرا سه‌یدسادقییه‌كان نووستبن.

ئه‌مه‌ زۆر جێگه‌ی نیگه‌رانییه‌ و به‌ سه‌د به‌یاننامه‌ش قه‌ره‌بوو ناكرێته‌وه‌، چونكه‌ مانای ئه‌وه‌یه‌ له‌ نێودڵی ئه‌واندا حسابێك بۆ ئه‌و شاره‌ نه‌كراوه‌، ئیدی ته‌ئویلكردنی دوایی پولێك ناهێنێت.

ئه‌مه‌ش ده‌قی به‌یاننامه‌كه‌ی مه‌ڵبه‌ندی پێجی یه‌كگرتووی ئیسلامیی كوردستانه‌.
كه‌ له‌ سایتی ئه‌و حزبه‌دا بڵاوكراوه‌ته‌وه‌.

به‌یاننامه‌ی مه‌ڵبه‌ندی پێنجی یه‌كگرتووی ئیسلامی كوردستان

به‌ بۆنه‌ی ساڵیادی ڕاپه‌ڕینه‌كه‌ی (13/5/1987)ی هه‌ڵه‌بجه‌ و ده‌وروبه‌ریه‌وه‌

به‌ناوی خوای به‌خشنده‌ و میهره‌بانه‌وه‌

ئه‌مڕۆ پاش (23) ساڵ تێپه‌ڕبوون به‌ سه‌ر ساڵیادی ڕاپه‌ڕینه‌كه‌ی (13/5/1987)ی شاری “هه‌ڵه‌بجه‌” و شارۆچكه‌ی “خورماڵ”دا، سه‌ره‌تا و به‌ر له‌ هه‌رشتێك سڵاو و ڕه‌حمه‌ت ده‌نێرین بۆ گیانی شه‌هیدان و زینده‌به‌چاڵكراوه‌كانی ئه‌و ڕاپه‌ڕینه‌، ئه‌و یاده‌ بۆ گه‌لی كورد به‌ گشتی و خه‌ڵكی هه‌ڵه‌بجه‌ و خورماڵ به‌ تایبه‌تی، له‌ لایه‌كه‌وه‌ جێی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ پیرۆزبایی له‌ یه‌كتر بكه‌ین بۆ ئه‌و هه‌نگاوه‌ جوان و ئازایانه‌ و بوێرانه‌ی كه‌ له‌و ڕۆژه‌دا ڕۆڵه‌ ئازا و ئازادیخوازه‌كانی ئه‌م ناوچه‌یه‌ نایان و دژی زوڵم و سته‌می ناڕه‌وای ڕژێمی دیكتاتۆری به‌عس و “سه‌ددام”ی خوێنڕێژ و سته‌مكار وه‌ستانه‌وه‌ و ڕاپه‌ڕینێكیان به‌رپاكرد و چیدی له‌و سته‌مه‌ یه‌ك له‌ دوای یه‌كانه‌ی ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ دیكتاتۆره‌ بێده‌نگ نه‌بوون، له‌ لایه‌كی دیكه‌شه‌وه‌ ئه‌م یاده‌ بیره‌وه‌رییه‌كی تاڵ و ناخۆشی سته‌م و ناهه‌قییه‌كانی ئه‌و ڕۆژگارانه‌مان بیر ده‌خاته‌وه‌ كه‌ ئه‌و ڕاپه‌ڕینه‌ بووه‌ مایه‌ی شه‌هیدبوون و بریندار بوون و زینده‌به‌چاڵكردنی ده‌یان هاووڵاتی بێ‌ تاوانی مه‌ده‌نی ئه‌م ناوچه‌یه‌ و وێرانكردن و ڕوخاندنی گه‌ڕه‌كی “كانی عاشقان” و له‌ده‌ستدانی ماڵ و سامان و كه‌ره‌سته‌كانی ژیان و بژێوی هاووڵاتییان.

ساڵیادی ڕاپه‌ڕینه‌ جه‌ماوه‌رییه‌كه‌ی (13/5/1987)ی جه‌ماوه‌ری “هه‌ڵه‌بجه‌ و خورماڵ” و ده‌وروبه‌ری، یه‌كێكه‌ له‌ وێستگه‌كانی شكاندنی قوفڵی سته‌م و چه‌وساندنه‌وه‌ و ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی دیكتاتۆرییه‌ت و ناعه‌ده‌له‌تی، كه‌ ئه‌و ڕاپه‌ڕینه‌ له‌ لایه‌كه‌وه‌ بووه‌ هۆی ده‌ركه‌وتنی زیاتری سته‌مه‌كانی ڕژێمی به‌عس و نیشاندانی نییه‌تی خراپ و ڕووی ڕه‌شی تاوانكاران و له‌ لایه‌كی دیكه‌شه‌وه‌ بووه‌ هۆی سه‌رهه‌ڵدانی ناڕه‌زایی و به‌هێزبوونی ڕۆحی به‌ره‌نگاری و خه‌باتگێڕی خه‌ڵكی ئازادیخوازی دژ به‌ سته‌م و چه‌وساندنه‌وه‌.

بۆیه‌ پێویسته‌ له‌ سه‌ر حكومه‌تی ناوه‌ندی و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و سه‌رجه‌م لایه‌نه‌ په‌یوه‌ندیداره‌كان كه‌ له‌ هه‌وڵی قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی زیانه‌ ماددی و مه‌عنه‌وییه‌كانی ئه‌و دۆسیه‌یه‌دا بن و شه‌هید كردن و زینده‌ به‌ چاڵكردنی ئه‌و هاوڵاتیانه‌ی “هه‌ڵه‌بجه‌ و خورماڵ” به‌ هه‌وڵێكی جینۆساید و له‌ناوبردنی گه‌له‌كه‌مان بناسێنن.

ئه‌مڕۆ له‌ كات و هه‌ل و مه‌رجێكدا ساڵیادی ئه‌و ڕاپه‌ڕینه‌ی خه‌ڵكی “هه‌ڵه‌بجه‌ و خورماڵ” ده‌كه‌ینه‌وه‌ كه‌ هاوكاته‌ له‌گه‌ڵ كۆتایی هاتنی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق و هه‌وڵه‌ چڕه‌كانی لیسته‌ سه‌ركه‌وتووه‌كان بۆ پێكهێنانی حكومه‌تی نوێی عێراق، كه‌ ئومێده‌وارین حكومه‌تی ئه‌مجاره‌ زیاتر ببێته‌ مایه‌ی به‌رقه‌راربوونی ئاشتی و ئاسایش و ئارامی وڵات به‌ گشتی و ده‌سته‌به‌ربوونی مافه‌كانی گه‌لی كوردستان به‌ تایبه‌تی.

سوپاسی خوای ده‌وێت و جێی خۆشحاڵییه‌ كه‌ لیسته‌ سه‌ركه‌وتووه‌كانی كوردستانیش ئه‌مجاره‌ ده‌ویسترێ‌ به‌ یه‌ك ده‌نگ و به‌ كارنامه‌یه‌كی پێشوه‌خت و به‌ شێوازێكی جددی تر له‌ جاران بچنه‌ به‌غدا و به‌شداری حكومه‌ت بكه‌ن و داكۆكی له‌ مافه‌كانی گه‌لی كوردستان و هه‌رێمه‌كه‌مان بكه‌ن، كه‌ هه‌موو لایه‌ك ئاواته‌خوازین سه‌ركه‌وتوو بن و نموونه‌یه‌كی جوان پێشكه‌ش بكه‌ن.

مه‌ڵبه‌ندی پێنجی

یه‌كگرتووی ئیسلامی كوردستان

(13/5/2010)

راپۆرت: سه‌ڵاح سالار

salahsalar@yahoo.com

پاش پڕۆسه‌ی‌ هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ی‌ عێراق له‌به‌ر ئه‌وه‌ی‌ هیچ لیستێك نه‌یتوانی رێژه‌ی‌ پێكهێنانی‌ حكومه‌ت به‌ده‌ست بێنێت، بۆیه‌ قه‌یرانی‌ پێكهێنانی‌ حكومه‌ت رووی‌ له‌م وڵاته‌كرد، له‌لایه‌كی دیكه‌یشه‌وه‌ ده‌ستێوه‌ردانی‌ وڵاتانی‌ دراوسێ و رۆیشتنی‌ شاندی‌ لایه‌نه‌كان بۆ ئه‌و وڵاتانه‌ كاره‌كه‌ی‌ ئاڵۆزتر كرد.

دكتۆر فوئاد مه‌عسووم ئه‌ندامی‌ مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كێتیی نیشتمانی‌ دژی ئه‌و سه‌ردانانه‌یه‌و رای وایه‌ كه‌ لایه‌نه‌كان خۆیان به‌ وڵاتانی‌ دراوسێدا هه‌ڵواسیوه‌، نه‌ك ئه‌وان ده‌ستوه‌ربده‌نه‌ ناوخۆی‌ عێراق، «به‌ رای‌ من وڵاتانی‌ دراوسێ ده‌ست له‌كاروباری ناوخۆی‌ عێراق وه‌رناده‌ن، به‌ڵام خه‌ڵكانی‌ ناو عێراق ده‌یانه‌وێت خۆیان هه‌ڵبواسن به‌ولاو ئه‌ولادا، وا ده‌زانن به‌وجۆره‌ به‌هێز ده‌بن، من دژی ئه‌و جۆره‌ سه‌ردانانه‌م كه‌ هێزه‌ سیاسییه‌كان ده‌یكه‌ن بۆ وڵاتانی عه‌ره‌بی، ده‌بێت پاش دامه‌رزراندنی‌ حكومه‌ته‌ نوێیه‌كه‌ ئه‌و سه‌ردانانه‌ بكرێت بۆ به‌هێزكردنی‌ په‌یوه‌ندییه‌كان نه‌ك ئێستا»، به‌ڵام عه‌بدوڕڕه‌حمان سدیق سیاسه‌تمه‌داری‌ سه‌ربه‌خۆو به‌رپرسی سه‌نته‌ری‌ پرد بۆ توێژینه‌وه‌، پێچه‌وانه‌ی‌ بۆچوونه‌كه‌ی‌ دوكتۆر فوئاده‌، «سه‌رده‌مانی‌ دی وڵاتانی‌ دراوسێ ده‌ستێوه‌ردانی نێگه‌تیڤانه‌یان ده‌كرد، به‌ڵام ئه‌مجاره‌ ده‌توانین بڵێین شێوه‌یه‌كی‌ ئیجابییانه‌ی‌ هه‌یه‌، چونكه‌ ده‌زانن ئیتر عێراق بریتییه‌ له‌ سێ پێكهاته‌ی‌ كورد و سوننه‌و شیعه‌ و پێویسته‌ مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و واقیعه‌دا بكه‌ن، به‌ تێكچوونی‌ بارودۆخه‌كه‌ سه‌رئێشه‌ش بۆ ئه‌وان دروست ده‌بێت، بۆیه‌ ئه‌مجاره‌ به‌رپرسه‌ عێراقییه‌كانیان بانگ كردووه‌ بۆ ئه‌وه‌ی‌ هاوكارییان بكه‌ن، نه‌ك ده‌ستێوه‌رادان بكه‌ن، ئه‌مجاره‌ ئه‌مریكا راسته‌وخۆ قسه‌ی‌ له‌سه‌ر حكومه‌ت نییه‌، به‌ پێچه‌وانه‌ی‌ جاره‌كانی‌ پێشووه‌وه‌، به‌رپرسه‌ ئه‌مریكییه‌كان ده‌ڵێن: ئه‌مه‌ مه‌سه‌له‌یه‌كی نێوخۆییه‌و پێویسته‌ عێراقییه‌كان خۆیان چاره‌سه‌ری‌ بكه‌ن، بۆیان ده‌ركه‌وتووه‌ عێراقییه‌كان عێراقیین، ئه‌گه‌ر شیعه‌ش بن شیعه‌یه‌كی عێراقیین، مه‌رج نییه‌ هه‌ركه‌س شیعه‌ بێت سه‌ر به‌ ئێران و هه‌ركه‌سیش سوننه‌ بێت سه‌ر به‌ وڵاته‌ عه‌ره‌بییه‌كان بێت»، به‌رپرسی‌ لقی چواری‌ پارتی دیموكراتی‌ كوردستان هه‌رجۆره‌ ده‌ستێوه‌ردانێك به‌ هۆكاری‌ ئاڵۆزبوونی‌ زیاتر ده‌زانێت و ئه‌ویش هاوڕای‌ دوكتۆر فوئاده‌ كه‌ سه‌ردانی‌ شانده‌ سیاسییه‌كانی پێ باش نییه‌، له‌ په‌یوه‌ندییه‌كدا به‌ (كۆمه‌ڵ)ی‌ راگه‌یاند: «هه‌ر ده‌ستێوه‌ردانێك بارودۆخه‌كه‌ به‌ره‌و ئاڵۆزبوون ده‌بات، ده‌بێت عێراقییه‌كان بڕیار له‌ چاره‌نووسی خۆیان بده‌ن، چونكه‌ ئه‌و حكومه‌ته‌ بۆ ئه‌وانه‌ نه‌ك بۆ دراوسێكان، له‌به‌ر ئه‌وه‌ هه‌ر جۆره‌ ده‌ستێوه‌ردانێك ئه‌و پرۆسه‌یه‌ تێك ده‌دات، سه‌ردانه‌كانیش هێزه‌سیاسییه‌كان خۆیان ده‌یكه‌ن و وایان پێ باشه‌، به‌ڵام له‌ راستییدا ئه‌وه‌ باش نییه‌، ئه‌و وتوێژانه‌ حزبه‌ عێراقییه‌كان له‌ ناوخۆیان بیكه‌ن باشتره‌ تا له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تانی‌ ده‌وروبه‌ر»، ئه‌ندام مه‌كته‌ب سیاسییه‌كه‌ی‌ یه‌كێتیی له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی‌ پێی وایه‌ ئاساییه‌ لایه‌نێك خۆی‌ به‌هۆی‌ وڵاتێكه‌وه‌ به‌هێز بكات، كه‌چی دژی په‌نابردنه‌ بۆ ده‌رودراوسێكان، «شتێكی‌ ئاساییه‌ خه‌ڵكی‌ هه‌ر وڵاتێك بیانه‌وێت به‌ وڵاتێكی‌ دیكه‌ خۆیان به‌هێز بكه‌ن، بۆیه‌ من پێم وایه‌ حه‌ق نییه‌ ئه‌و سه‌ردانانه‌ بكرێت، چونكه‌ ئه‌وان پرس به‌ ئێمه‌ ناكه‌ن بۆ كاروباری‌ خۆیان ئیتر بۆ ئێمه‌ پرس به‌وان بكه‌ین، ئه‌و پرس و سه‌ردانانه‌ مانای وایه‌ ئێمه‌ نازانین حكومه‌تی‌ خۆمان پێكبێنین».

ململانێی وڵاتان

ململانێی وڵاتان بۆ جێپێكردنه‌وه‌ی‌ خۆیان له‌سه‌ر ئه‌رزی‌ واقیعی عێراق له‌ چڵه‌پۆپه‌ نزیك بووه‌ته‌وه‌، هه‌وڵی هه‌موو لایه‌كیش بۆ ئه‌وه‌یه‌ لیسته‌ نزیكه‌كه‌ی‌ خۆی‌ سه‌ربخات، چاودێرانی‌ سیاسیی وای‌ بۆ ده‌چن كێبه‌ركێكه‌ زیاتر له‌ نێوان ئێران و ئه‌مریكادایه‌، سه‌لام عه‌بدوڵڵای‌ به‌رپرسی لقی چواری‌ پارتیی تایبه‌ت به‌ (كۆمه‌ڵ) وتی‌: «ئه‌مه‌ریكا نه‌هاتووه‌ دیكتاتۆرێك بڕووخێنێت تا دواتر كۆمه‌ڵێك ئاژاوه‌چی حوكم بكه‌ن، ئه‌مریكا مافی خۆیه‌تی‌ به‌ جۆرێك كه‌ ناوی‌ نه‌نێین ده‌ستێوه‌ردان به‌ڵكو به‌ راوێژكردن بزانێت چی ده‌وێت له‌ پاش رووخانی‌ سه‌ددام، راستییه‌كه‌ی‌ من ئه‌وه‌ی‌ ئه‌مریكا ناونانێم ده‌ستێوه‌ردان، به‌ڵكو مافی خۆیه‌تی‌ چونكه‌ قوربانی زۆریاندا و گه‌وره‌ترین دیكتاتۆریان له‌كۆڵ گه‌لانی‌ عێراق كرده‌وه‌»، سه‌باره‌ت به‌وپرسیاره‌ی‌ ئێمه‌ كه‌ ئه‌و هه‌ق به‌ ئێران یان ئه‌مریكا ده‌دات له‌ كاتی‌ ململانێكه‌دا ناوبراو وتی‌: «زیاتر ئه‌و مافه‌ به‌ ئه‌مریكا ره‌وا ده‌بینم»، هه‌رچی عه‌بدوڕڕه‌حمان سدیقیشه‌ بۆچوونی‌ وایه‌ ئه‌مریكا جێگره‌وه‌ بۆخۆی‌ ئاماده‌ ده‌كات و به‌و ئاساییه‌ ده‌ستبه‌رداری‌ عێراق نابێت، ئه‌و ده‌ڵێت: «ساڵێكی‌ تر ئه‌مریكا پاشه‌كشه‌ ده‌كات پێویسته‌ وڵاتێكی‌ تر هه‌بێت رۆڵی ئه‌و ببینێت، ئه‌ویش توركیایه‌ ده‌بینین توركیا له‌وسه‌ری‌ عێراق له‌ به‌سره‌ كونسوڵگه‌ریی خۆی‌ ده‌كاته‌وه‌، پاشان گه‌ڕایه‌وه‌ بۆ به‌غداو موسڵ و هه‌ولێر، ئه‌مه‌ش واته‌ توركیا ئاماده‌ كراوه‌ بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌، وڵاته‌ عه‌ره‌بییه‌كانیش ده‌یانه‌وێت باڵیۆزخانه‌ له‌ به‌غدا بكه‌نه‌وه‌، بۆیه‌ سعوودیه‌ پێشوازیی له‌ كوردو سوننه‌و شیعه‌یش ده‌كات، ئێمه‌ له‌ لوبنان شه‌ڕی سوریا و ئێران و ئه‌مریكا و سعوودیه‌مان بینی، له‌هه‌مان كاتدا شه‌ڕی سعوودیه‌و ئێران له‌ فه‌له‌ستین ده‌بینین، له‌ یه‌مه‌ن شه‌ڕی سعوودیه‌و ئێران ده‌بینین، كه‌واته‌ پێیوسته‌ لایه‌نه‌ عێراقییه‌كان هه‌رچی زووتره‌ حكومه‌تێكی‌ بنكه‌ فراوان پێك بێنن بۆ ئه‌وه‌ی‌ نه‌بنه‌ سووته‌مه‌نی‌ ململانێكان»، فوئاد مه‌عسووم كورد به‌ بێلایه‌ن ده‌بینێت و رای وایه‌ كورد به‌ چاوی‌ كه‌سیانه‌وه‌ ته‌ماشای ئه‌وی‌ دیكه‌ی‌ نه‌كردووه‌، «كورد نه‌ به‌ چاوی‌ ئه‌مریكا ته‌ماشای‌ ئێرانی كردووه‌، نه‌ به‌ چاوی‌ ئێرانیش ئه‌مریكای‌ هه‌ڵسه‌نگاندووه‌، ئێمه‌ پێویستمان به‌ په‌یوه‌ندیی هه‌یه‌، ته‌وازن راده‌گرین».

پێكهێنانی‌ حكومه‌ت

سه‌رجه‌م لایه‌نه‌براوه‌كان ئه‌وه‌ ده‌زانن كه‌ پێویستیان به‌ هاوپه‌یمانیی یه‌كتر هه‌یه‌ بۆ پێكهێنانی‌ حكومه‌تی نوێ‌، به‌ڵام به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان رێگریی زووته‌واوكردنی‌ ده‌ستبه‌ندییه‌كانه‌، عه‌بدوڕڕه‌حمان سدیق له‌وباره‌یه‌وه‌ بۆچوونی‌ وایه‌ دوور نییه‌ ئه‌سپه‌ ره‌شه‌كه‌ پۆستی سه‌رۆكوه‌زیران مسۆگه‌ر بكات، ناوبراو به‌ رۆژنامه‌كه‌مانی‌ وت: «ئه‌مجاره‌ حكومه‌ت پێك ده‌هێنرێت، به‌ڵام له‌وانه‌یه‌ مالیكی و عه‌للاوی‌ كه‌سیان نه‌بنه‌ سه‌رۆكوه‌زیران، ده‌سته‌واژه‌یه‌كی سیاسییمان هه‌یه‌ ده‌ڵێت له‌كاتێكدا ئه‌گه‌ر دوو هێز له‌ یه‌ك نزیك بن كه‌سیان به‌وی‌ دیكه‌ قایل نه‌بن بۆ پۆستی سه‌رۆكوه‌زیران ده‌سته‌واژه‌یه‌كی دیكه‌ هه‌یه‌ پێ ده‌ڵێن: كاندیدی ئه‌سپه‌ڕه‌شه‌كه‌، ئه‌سپی ره‌ش به‌و كاندیده‌ ده‌وترێت كه‌ له‌ لایه‌نێكی‌ سێیه‌مه‌وه‌ ده‌رده‌كه‌وێت، له‌وانه‌یه‌ سه‌رئه‌نجام كاندیدی سه‌رۆكوه‌زیران له‌ لیستی ئیئتیلافی نیشتمانی‌ ده‌ربكه‌وێت»، چاودێرانی ره‌وشه‌كه‌ پێیان وایه‌ حكومه‌ت ده‌بێت هاوبه‌شی بێت ده‌نا بارودۆخی‌ عێراق ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ شه‌ڕی تائیفی و رووداوه‌تاڵه‌كان سه‌ر هه‌ڵده‌ده‌نه‌وه‌، له‌م رووه‌وه‌ سه‌لام عه‌بدوڵڵا ده‌ڵێت: «كه‌س حه‌زف نه‌كرێت و حكومه‌تێكی‌ نیشتمانی‌ بنكه‌ فراوان بێت باشتره‌، با نه‌بێته‌ حكومه‌تێكی‌ تائیفی وه‌ك ئه‌وانی‌ پێشوو كورد و شیعه‌ رۆڵیان نه‌بوو له‌ عێراقدا، كورد ده‌بێت بیر له‌ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی‌ خۆی‌ بكاته‌وه‌، پێش ئه‌وه‌ی‌ بیر له‌ به‌رژه‌وه‌ندی وڵاتانی‌ ده‌وروبه‌ر بكاته‌وه‌، ئێمه‌ دۆستی ئه‌مریكاین به‌ڵام دراوسێی ئێران و توركیاشین ده‌بێت كارێك بكه‌ین زیانی‌ گه‌له‌كه‌مانی‌ تێدا نه‌بێت»، به‌رپرسه‌ باڵاكه‌ی‌ یه‌كێتییش ئه‌و رایه‌ی هه‌یه‌ ئه‌گه‌ر لایه‌نێك فه‌رامۆش بكرێت دوور نییه‌ تێكه‌ڵی‌ گرووپه‌ به‌هه‌ڵستكاره‌كان نه‌بێت و دۆخی‌ عێراق نه‌شێوێته‌وه‌، «هیچ لایه‌نێك ناتوانێت به‌ته‌نیا حكومه‌ت پێكبێنێت به‌ بێ هاوكاریی لایه‌نه‌كانی‌ تر. بارودۆخی‌ ئه‌وڕۆی‌ عێراق ئه‌وه‌ نییه‌ هه‌ر لایه‌نێك بوو به‌ ئۆپۆزسیۆن به‌ شێوه‌یه‌كی‌ ئوسولی و ره‌خنه‌ی‌ بابه‌تییانه‌وه‌ له‌ رێگه‌ی‌ راگه‌یاندنه‌وه‌ كاره‌كانی‌ راپه‌ڕێنێت، ره‌نگه‌ له‌ ئه‌نجامدا ببێته‌ هاوكاری ئه‌وانه‌ی‌ كه‌ چه‌كیان هه‌ڵگرتووه‌» ئه‌مه‌ ده‌قی بۆچوونه‌كه‌ی‌ دوكتۆر فوئاد مه‌عسووم بوو، به‌ گوێره‌ی‌ یاسا و خوێندنه‌وه‌ی‌ ماده‌ ده‌ستوورییه‌كان و هه‌ڵسه‌نگاندنی‌ ره‌وشی سیاسییانه‌ی‌ عێراق حكومه‌ت به‌م زووییه‌ پێكنایه‌ت، هه‌ریه‌كه‌ له‌ عه‌بدووڕڕه‌حمان سدیق و فوئاد مه‌عسووم پێیان وابوو دوومانگێكی‌ دی حكومه‌ت پێكده‌هێنرێت، به‌ڵام سه‌لام عه‌بدوڵڵا بۆچوونی‌ وابوو زیاتر ده‌خایه‌نێت، ئه‌و وتی‌: «له‌م بارودۆخه‌ی‌ عێراقی تێدایه‌ ئه‌گه‌ر به‌ پێنج شه‌ش مانگ حكومه‌ت ته‌شكیل بكرێت شتێكی‌ باشه‌ و بۆ وڵاتێكی‌ وه‌ك عێراق ئاساییه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌نده‌ش دوا بكه‌وێت».

راپۆرت: سه‌ڵاح سالار

salahsalar@hotmail.com

سیستمی فه‌رمانڕه‌وایی وڵاتانی رۆژهه‌ڵاتی ناوین، به‌ تایبه‌تی وڵاته‌ عه‌ره‌بییه‌كان لێوانلێوه‌ له‌ دیكتاتۆری و ناعه‌داله‌تی و كوده‌تای سه‌ربازیی، گۆڕین و ده‌ستاوده‌ستكردنی ده‌سته‌ڵات یان كوده‌تایه‌، یان مه‌رگ، ئیدی به‌ ده‌گمه‌ن جۆرێكی دیكه‌ی تێدابێت مه‌گه‌ر ئه‌ویش نه‌خۆشیی بێت، كه‌ ئه‌مه‌شیان زۆر كه‌مه‌، حوكمی بنه‌ماڵه‌ باڵی به‌سه‌ر فه‌مانڕه‌واییكردندا كێشاوه‌، ته‌نانه‌ت وڵاته‌ كۆمارییه‌كانیش له‌و ئاریشه‌یه‌ بێبه‌ش نین.

ئێمه‌ ماوه‌یه‌كی كه‌ممان له‌ ته‌مه‌نی حكومه‌تداریی وڵاته‌ عه‌ره‌بییه‌كان به‌ نموونه‌ وه‌رگرتووه‌، له‌و ته‌مه‌نی فه‌رمانڕه‌واییكردنانه‌یاندا زۆرشتی سه‌یرو سه‌مه‌ره‌و نامۆ روویانداوه‌، هه‌یه‌ (47) ساڵ كورسیی ده‌سته‌ڵاتی به‌ده‌سته‌وه‌ بووه‌، له‌ به‌رانبه‌ردا سێ مانگ و یه‌ك مانگ و نۆ رۆژ و ته‌نانه‌ت شه‌ش رۆژیمان هه‌یه‌، هه‌روه‌ها هه‌یه‌ له‌ ته‌مه‌نی (17) ساڵییدا كورسییه‌كه‌ی به‌ میرات بۆ ماوه‌ته‌وه‌، هه‌یشه‌ له‌ (81) ساڵییدا كورسییه‌كه‌ی بۆ بووه‌ته‌ میرات.

ئه‌رده‌ن

شانشینی ئه‌رده‌نی هاشمی ساڵی 1946 سه‌ربه‌خۆیی له‌ ژێرده‌ستی به‌ریتانیا وه‌رگرت، ساڵی 1952 حسێنی كوڕی ته‌ڵاڵ بوو پاشای ئه‌و وڵاته‌، نێوبراو ته‌مه‌نی (17) ساڵ بوو، ته‌مه‌نی  یاسایی تێنه‌په‌ڕاندبوو، بۆیه‌ په‌رله‌مان وه‌سایه‌ی بوو تا ساڵی 1953، له‌و ساڵه‌دا له‌ ته‌مه‌نی (18) ساڵییدا به‌ فه‌رمی بوو به‌ پاشای وڵات، تا ساڵی 1999 كه‌ مرد، (47) ساڵ فه‌رمانڕه‌واییكرد، هه‌مان ساڵ شا عه‌بدوڵڵای كوڕی بوو به‌ پاشا و (11) ساڵه‌ له‌و پۆسته‌دایه‌، له‌ ئێستاوه‌ پۆسته‌كه‌ بۆ كوڕه‌كه‌ی ئه‌ویش دانراوه‌ كه‌ ناوی حسێنه‌ و ساڵی 1994 له‌دایك بووه‌، ئێستا وه‌لی عه‌هدی ئه‌و وڵاته‌یه‌.

تونس

ـ ساڵی 1956 سه‌ربه‌خۆیی له‌ چنگی فه‌ره‌نسا وه‌رگرت، حه‌بیب بۆرقیبه‌ ساڵی 1957 تا 1987، (30) ساڵی ره‌به‌ق سه‌رۆكایه‌تی وڵاتی كرد، زه‌ینولعابدین بن عه‌لی كه‌ پیشتر سه‌رۆكوه‌زیران بوو، ساڵی 1987 بوو به‌سه‌رۆككۆمار پاش وه‌لانانی بۆرقیبه‌، تا ئێستا كه‌ ده‌كاته‌ (23) ساڵ هه‌ر خۆی سه‌رۆككۆماره‌.

سعودیه‌

ـ شا فه‌هد بن عه‌بدولعزیز ساڵی 1982 دوای مردنی شا خالیدی باوكبرای له‌ ته‌مه‌نی (62) ساڵییدا بووه‌ پاشا، تا ساڵی 2005 (23) ساڵ فه‌رمانڕه‌وایی كرد و له‌ ته‌مه‌نی (85) ساڵییدا كۆچی دوایی كرد، پاش مه‌رگی ئه‌و شا عه‌بدوڵڵای برای كه‌ ئه‌و كاته‌ وه‌لی عه‌هد بوو، له‌ ته‌مه‌نی (81) ساڵییدا بوو به‌ پاشای سعودیه‌و تا ئێستا فه‌رمانڕه‌وای ئه‌و وڵاته‌یه‌و مه‌گه‌ر مه‌رگ ئه‌ویش لابه‌رێت.

سۆماڵ

ـ ساڵی 1960 سه‌ربه‌خۆیی له‌ده‌ستی ئه‌مریكا و ئیتالیا وه‌رگرت، له‌و كاته‌وه‌ تا ئێستا حه‌وت سه‌رۆكی گۆڕیوه‌، به‌ڵام هۆكاری گۆڕانكارییه‌كانیش كوده‌تا بووه‌، به‌م شێوه‌یه‌: عه‌دن عه‌بدوڵڵا عصمان دار 1960 ـ 1967، عه‌بدوڕڕه‌شید عه‌لی شه‌رماركی 1967ـ شێخ موختار موحه‌ممه‌د حسێن 15ـ21/10/1969 ته‌نیا 6 رۆژ موحه‌ممه‌د سیادبه‌ڕی پاش كوشتنی سه‌رۆكی پێشوو، كوده‌تای كردو بووه‌ سه‌رۆككۆمار، 1969 ـ 1991، عه‌لی مه‌هدی موحه‌ممه‌د له‌ كانوونی دووه‌می 1991 تا تشرینی دووه‌می 1991 واته‌ 10 مانگ، موحه‌ممه‌د فه‌ره‌ح عه‌یدید تشرینی دووه‌می 1995ـ 1996، حسێن موحه‌ممه‌د فه‌ره‌ح عه‌یدید 1996ـ 1997، عه‌بدولقادر صه‌لاد حه‌سه‌ن، 2000ـ 2004، عه‌بدوڵڵا یوسف ئه‌حمه‌د 2004ـ 2008، پاش ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ی عه‌بدوڵڵا یوسف، عه‌ده‌ن موحه‌ممه‌د نوور ماروبی به‌ شێوه‌یه‌كی كاتی بۆ ماوه‌ی (3) مانگ، له‌ 12/2008 تا 31/1/2009، شێخ شه‌ریف شێخ ئه‌حمه‌د ساڵی 2009 له‌لایه‌ن په‌رله‌مانه‌وه‌ هه‌ڵبژێررا بۆ پۆستی سه‌رۆككۆمارو تا ئێستا هه‌ر ئه‌و سه‌رۆكه‌. ناوبراو سه‌رۆكی حزبی محاكیمی ئیسلامیی سوماڵیشه‌. ئه‌وه‌شمان بیر نه‌چێت  سۆماڵ سه‌ره‌تا ناوی كۆماری سۆماڵ و پاشان كۆماری سۆماڵی دیموكراتی و پاشان دیسانه‌وه‌ كۆماری سۆماڵ بووه‌و ماوه‌ی ساڵانی 1991 تا 1995 و 1997 تا 2000 كه‌س سه‌رۆككۆمار نه‌بووه‌و به‌هۆی شه‌ڕی نێوخۆوه‌ ئه‌و وڵاته‌ ده‌سته‌ڵاتی سه‌رتاسه‌ریی ته‌واوی تێدا نه‌بووه‌.

میسر

ـ جه‌مال عه‌بدولناسر، ساڵی 1954 پاش ئه‌وه‌ی سه‌رۆكه‌كه‌ی پێشخۆی لادا، بووبه‌ سه‌رۆككۆمار، تا ساڵی 1970 واته‌ ماوه‌ی (16) ساڵ سه‌رۆككۆمار بوو، له‌وساڵه‌دا مه‌رگ له‌و پۆسته‌ دووری خسته‌وه‌، ئه‌نوه‌ر سادات پاش مه‌رگی جه‌مال عه‌بدولناسر له‌ ساڵی 1970 له‌ ته‌مه‌نی (63) ساڵییدا بوو به‌سه‌رۆككۆمار، تا ساڵی 1981 كوژرا، له‌و پۆسته‌دا مایه‌وه‌، دوای كوژرانی ئه‌و، حوسنی موباره‌ك له‌ ساڵی 1981 له‌ ته‌مه‌نی (53) ساڵیی دا بوو به‌ سه‌رۆككۆمارو تا ئێستا كه‌ ده‌كاته‌ (29) ساڵ هه‌ر خۆی سه‌رۆككۆماره‌ ئه‌گه‌ر چی نه‌خۆشی شێرپه‌نجه‌ به‌رۆكی گرتووه‌، به‌ڵام ئه‌و به‌رۆكی كورسییه‌كه‌ی به‌رنادات، جه‌مال موباره‌كی كوڕیشی بۆ دوای خۆی ئاماده‌ كردووه‌.

سودان

ـ عومه‌ر حه‌سه‌ن به‌شیر، ساڵی 1989 له‌ رێگه‌ی كوده‌تای سه‌ربازییه‌وه‌ بووبه‌ سه‌رۆككۆماری سودان و تا ئێستا كه‌ ده‌كاته‌ (21) ساڵ هه‌ر ئه‌و سه‌رۆككۆماره‌، ئه‌ویش له‌ داگای لاهای وه‌ك تۆمه‌تباری جه‌نگ داواكراوه‌و فه‌رمانی قۆڵبه‌ستكردنی بۆ ده‌رچووه‌.

یه‌مه‌ن

ـ عه‌لی عه‌بدوڵڵا ساڵح ساڵی 1978 پاش كوشتنی سه‌رۆكی پێشوو (ئه‌حمه‌د حسێن) بوو به‌ سه‌رۆككۆماری یه‌مه‌ن، پاشان له‌ ساڵی 1990 هه‌ردوو وڵاتی یه‌مه‌ن یه‌كیان گرته‌وه‌، عه‌لی سالم به‌یز سه‌رۆكی كۆماری یه‌مه‌نی دیموكراتیی میللی، بوو به‌ جێگری سه‌رۆككۆماری یه‌مه‌ن و عه‌لی عه‌بدوڵڵا ساڵحیش دووباره‌ بووه‌وه‌ به‌ سه‌رۆككۆمار، ساڵی 1993ـ 1994 ناكۆكی كه‌وته‌ نێوان هه‌ردوو عه‌لییه‌كه‌وه‌، پاشان عه‌لی عه‌بدوڵڵا ساڵح، عه‌لی سالم به‌یزی ده‌رپه‌ڕاندو ده‌ستی به‌سه‌ر ته‌واوی یه‌مه‌ندا گرت، تا ئێستا كه‌ ده‌كاته‌ (32) ساڵ هه‌ر ئه‌و سه‌رۆككۆماره‌.

سوریا

ـ حافز سولێمان ئه‌سه‌د، ناسراو به‌ (حافز ئه‌سه‌د) ساڵی 1970 له‌ رێگه‌ی كوده‌تایه‌كه‌وه‌ بوو به‌ سه‌رۆككۆمار، تا ساڵی 2000، له‌ ته‌مه‌نی (69) ساڵییدا مردن پۆسته‌كه‌ی لێسه‌ند، (30) ساڵی ره‌به‌ق سه‌رۆككۆماربوو. پاش مردنی ئه‌سه‌دی باوك، ئه‌سه‌دی كوڕ بڕیاری جێگرتنه‌وه‌ی دا، به‌ڵام به‌هۆی ئه‌وه‌ی ته‌مه‌نی نه‌گه‌شتبووه‌ سنووری یاسایی، به‌ شێوه‌یه‌كی كاتی عه‌بدولحه‌لیم خه‌ددام له‌ 10/6/2000 تا 17/7/2000. واته‌ مانگێك و حه‌وت رۆژ كرا به‌سه‌رۆك، تا پاش پرسه‌كه‌ی باوكی ده‌ستكاریی ده‌ستووری بۆ كرا بۆ ئه‌وه‌ی ببێت به‌ سه‌رۆككۆمار، پاش ئه‌و گۆڕانكارییانه‌ به‌شار ئه‌سه‌د، له‌ 17/7/2000 تا ئێستا، كه‌ نزیكه‌ی (10) ساڵه‌ پۆستی سه‌رۆكایه‌تی كۆماری گرتووه‌ته‌ ده‌ست و ئه‌ویش مه‌گه‌ر مه‌رگ، یان كوده‌تا ئه‌و كورسییه‌ی لێ بسه‌نێت.

مۆریتانیا

ـ مۆریتانیا ده‌توانین ناوی لێ بنێین وڵاتی كوده‌تا و مه‌رگی سه‌رۆكه‌كان، له‌ ساڵی 1960 به‌دواوه‌ مێژووی حوكمڕانی كۆماری مۆریتانیا به‌مجۆره‌ بووه‌: موختار وه‌له‌د داداه، له‌ 1960 تا 1978، مسته‌فا وه‌له‌د موحه‌مه‌د سالك، له‌ 1978 تا 1979، موحه‌ممه‌د مه‌حموود وه‌له‌د لولی، له‌ 1979 ـ 1980، موحه‌ممه‌د وه‌له‌د خه‌وله‌ هیداله‌، 1980 ـ 1984، موعاویه‌ وه‌له‌د سه‌ید ئه‌حمه‌د ئه‌لتالعی، 1984 ـ 2005، عه‌قید عه‌لی وه‌له‌د موحه‌ممه‌د فال، 2005 ـ 2007، سه‌یدی موحه‌ممه‌د وه‌له‌د شێخ عه‌بدوڵڵا، له‌ 2007 ـ 2008، ژه‌نه‌ڕاڵ  موحه‌ممه‌د وه‌له‌د عه‌بدولعه‌زیز، له‌ 2008 ـ 2009، با مامادۆ ئیمباری له‌ مانگی نیسانی 2009 تا مانگی ئابی 2009، واته‌ ته‌نیا چوار مانگ، ژه‌نه‌راڵ موحه‌ممه‌د وه‌له‌د عه‌بدولعه‌زیز له‌ 5/8/2009 له‌ رێگه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌وه‌، تا ئێستا له‌و پۆسته‌دا ماوه‌ته‌وه‌. به‌ڵام ئه‌وه‌مان بیر نه‌چێت له‌ پاش كوده‌تاكه‌ی عه‌قید عه‌لی فال به‌سه‌ر موعاویه‌دا كه‌ بۆ پرسه‌ی شا فه‌هد رۆشتبوو، ئیتر قۆناغێكی دی هاته‌ پێشه‌وه‌، سه‌رۆككۆماری پاش ئه‌و  (سه‌یدی موحه‌ممه‌د) یه‌كه‌مین سه‌رۆكی مه‌ده‌نیی ئه‌و وڵاته‌یه‌.

مه‌غریب

ـ مه‌غریب وڵاتێكی پاشاییه‌، شا حه‌سه‌نی دووه‌م، ساڵی 1961 پاش مه‌رگی باوكی (شا موحه‌ممه‌دی دووه‌م) بووبه‌ پاشای مه‌غریب، تا ساڵی 1999 كه‌ له‌ ته‌مه‌نی (70) ساڵییدا مرد هه‌ر خۆی فه‌رمانڕه‌وای ئه‌و وڵاته‌ بوو، شا موحه‌ممه‌دی شه‌شه‌م، پاش مردنی شا حه‌سه‌نی دووه‌می باوكی له‌ ساڵی 1999 بوو به‌ پاشا، تا ئێستا كه‌ (21) ساڵه‌ فه‌رمانڕه‌وای وڵاته‌و هه‌موو كاروبارێك به‌ده‌ستی وییه‌، نه‌ك سه‌رۆكوه‌زیران، هه‌روه‌ها كوڕه‌ حه‌وت ساڵانه‌كه‌ی (مه‌ولای حه‌سه‌نی) كه‌ ساڵی 2003 له‌دایك بووه‌ وه‌لیعه‌هدی وڵاته‌و هه‌ر له‌ ئێستاوه‌ كورسییه‌كه‌ گیراوه‌ بۆ ئه‌و.

جه‌زائیر

ـ عه‌بدولعه‌زیز بۆته‌فلیقه‌ ساڵی 1999 بووه‌ته‌ سه‌رۆككۆماری جه‌زائیرو تا ئێستا كه‌ (11) ساڵه‌، سه‌رۆككۆماری ئه‌و وڵاته‌یه‌.

قه‌ته‌ر

ـ كوده‌تا ته‌نیا وڵاته‌ كۆمارییه‌كانی نه‌گرته‌وه‌، به‌ڵكو وڵاتانی شانشینیش، یان ئه‌میرنشینیش هه‌مان رێگه‌یان گرتووه‌ته‌به‌ر، له‌ وڵاته‌ ئه‌مرینشینی قه‌ته‌ر، ئه‌حمه‌د بن عه‌لی ئال سانی ساڵی 1969 تا 1972 ئه‌میری ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ بوو، به‌ڵام دواتر خه‌لیفه‌ بن حه‌مه‌د ئال سانی، ساڵی 1972 له‌ رێگه‌ی كوده‌تای سپییه‌وه‌ ئه‌وی لادا و خۆی بوو به‌ ئه‌میری قه‌ته‌ر، پاش (23) ساڵ  فه‌رمانڕه‌وایی، ساڵی 1995 ئه‌ویش له‌ رێگه‌ی كوده‌تای سپییه‌وه‌ له‌لایه‌ن حه‌مه‌د ئال خه‌لیفه‌ی كوڕیه‌وه‌ دوور خرایه‌وه‌، ئیتر به‌و جۆره‌ حه‌مه‌د ئال خه‌لیفه‌ ساڵی 1995 به‌هۆی كوده‌تای سپی به‌سه‌ر باوكییدا بوو به‌ ئه‌میری قه‌ته‌ر و تا ئێستا میری ئه‌و وڵاته‌یه‌. ناوبراو خاوه‌نی سێ ژنه‌ و ساڵی 2008 به‌ ده‌وڵه‌مه‌ندترین سه‌رۆكی جیهان دیاریی كرا، كه‌ خاوه‌نی (3) ملیار دۆلاری ئه‌مریكییه‌.

كوه‌یت

ـ شێخ جابر ئه‌حمه‌د ئالسوباح ساڵی 1977 تا 2006، (29) ساڵ ئه‌میری ده‌وڵه‌تی كوه‌یت بوو تا له‌و ساڵه‌دا مه‌رگ وه‌لای نا، پاشان شێخ سه‌عد عه‌بدوڵڵا سالم ئالسوباح له‌ هه‌مان ساڵ  له‌ ته‌مه‌نی (76) ساڵییدا بوو به‌ میری كوه‌یت، ته‌مه‌نی فه‌رمانڕه‌وایی ناوبراو ته‌نیا (9) رۆژی خایاند، به‌ هۆكاری ناجێگیری باری ته‌ندروستییه‌وه‌  په‌رله‌مانی كوه‌یت دووری خسته‌وه‌، به‌وشێوه‌یه‌ بوو به‌ كه‌مته‌مه‌نترین میری كوه‌یت له‌ مێژوودا، دوابه‌دوای ئه‌و، شێخ سه‌باح ئه‌حمه‌د جابر ئالسوباح، له‌ ته‌مه‌نی (77) ساڵییدا بوو به‌ میری كه‌ویت و تا ئێستا كه‌ ته‌مه‌نی (81) ساڵه‌ میری ئه‌و وڵاته‌یه‌.

لیبیا

ـ شا ئیدریس سنوسی، یه‌كه‌م پاشای لیبیایه‌ پاش سه‌ربه‌خۆیی ئه‌و وڵاته‌ له‌ ژێرده‌ستی ئیتالیاییه‌كان، ئه‌و ساڵی 1951 تا 1969 پاشی لیبیا بوو، له‌وساڵه‌دا موعه‌ممه‌ر قه‌زافی كوده‌تای به‌سه‌ردا كرد و ئاواره‌ی توركیا و پاشان یۆنان و دواتر میسر بوو تا له‌وێ‌ له‌ ته‌مه‌نی (93) ساڵییدا ساڵی 1983 كۆچی دوایی كرد. موعه‌ممه‌ر قه‌زافی ساڵی 1969 له‌ رێگه‌ی كوده‌تای سه‌ربازییه‌وه‌ بووبه‌ سه‌رۆككۆمار و سیستمی وڵاتی له‌ پاشاییه‌وه‌ گۆڕی بۆ كۆماریی، به‌ڵام هیچ شێوازێكی سیستمی كۆماری هه‌ستی پێناكرێت و ته‌نیا پاشا بووه‌ به‌ سه‌رۆككۆمار و سنوسی بووه‌ به‌ قه‌ززافی، چونكه‌ ئه‌وه‌ ماوه‌ی (41) ساڵه‌ ئه‌و سه‌رۆككۆماری لیبیایه‌ و نه‌ گۆڕانكاری كراوه‌و نه‌ به‌ته‌مایشه‌ بكرێت.

به‌حرێن

ـ شێخ عیسا بن سولێمان ئال خه‌لیفه‌، ساڵی 1961 بوو به‌ ئه‌میری ده‌وڵه‌تی به‌حرێن تا ساڵی 1999 كه‌ كۆچی دوایی كرد، (38) ساڵ فه‌رمانڕه‌وایی كرد، دوای خۆی كوڕه‌كه‌ی، شێخ حه‌مه‌د بن عیسا ئال خه‌لیفه‌، بوو به‌ میری وڵات و تا ئێستا  (11) ساڵه‌ میری به‌حرێنه‌.

عێراق

ـ عێراق وڵاتی خوێن و كوده‌تا و ئاگرو ئاسن و ماڵوێرانییه‌، ته‌نانه‌ت ماڵكاولیی سه‌رۆكه‌كانیشه‌، پاش ئه‌وه‌ی ساڵی 1921 به‌ فه‌رمی له‌ژێر چاودێریی به‌ریتانیادا به‌ وڵاتێكی پاشایی دامه‌زرا، ساڵی 1958 له‌ رێگه‌ی كوده‌تایه‌كه‌وه‌ كۆتایی به‌ سیستمی پاشایی هات و ده‌سته‌ڵاتی كۆماریی راگه‌یانرا، سه‌رۆككۆماره‌كان تا رووخانی سه‌ددام حسێن هه‌موویان كوده‌تایان له‌ یه‌كتر كرد، هیچ كه‌س به‌ خۆشیی خۆی كورسیی سه‌رۆكایه‌تی كۆماری به‌جێنه‌هێشت، رووداوه‌كان به‌م شێوه‌یه‌ن: عه‌بدولكه‌ریم قاسم ساڵی 1958 كوده‌تای كرد به‌سه‌ر شا فه‌یسه‌ڵی دووه‌مداو به‌وهۆیه‌وه‌ شا فه‌یسه‌ڵ كه‌ له‌ ناو خه‌ڵكدا به‌ (مه‌لیكه‌ بچكۆل) ناسرابوو كوژرا،  تا ساڵی 1963 سه‌رۆككۆمار بوو، پاشان عه‌بدولسه‌لام عارف ساڵی  1963 كوده‌تای كرد و عه‌بدوله‌كه‌ریم قاسمی كوشت، ئه‌ویش (3) ساڵ سه‌رۆككۆماری عێراق بوو، ساڵی 1966 له‌ فڕۆكه‌دا كه‌ به‌ره‌و به‌سره‌ ده‌فڕی سووتا، پاشان عه‌بدوڕڕه‌حمان موحه‌ممه‌د عارفی برای بوو به‌ سه‌رۆككۆمار، دوای (2) ساڵ، له‌ ساڵی 1968 به‌عسییه‌كان كوده‌تایان كردو عه‌بدوڕه‌حمانیان دوورخسته‌وه‌، له‌وكاته‌وه‌ ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن ئه‌لبه‌كر بوو به‌سه‌رۆككۆمار تا ساڵی 1979، ئه‌ویش (11) ساڵ سه‌رۆكایه‌تی كرد، پاشان كوده‌تای سپی به‌رۆكی ئه‌ویشی گرت و سه‌ددام حسێنی جێگری به‌ هاوكاری خالۆ و خه‌زووری (خه‌یروڵڵا تولفاح)، كۆتاییان به‌ ده‌سته‌ڵاتی هێنا، سه‌ددام حسێن ساڵی 1979، تا ساڵی 2003 سه‌رۆكایه‌تی كۆماری بۆخۆی مۆنۆپۆل كرد، سه‌رئه‌نجام پاش (24) ساڵ فه‌رمانڕه‌وایی ئاگرو ئاسن له‌لایه‌ن ئه‌مریكاو هاوپه‌یمانانه‌وه‌ كۆتایی به‌ده‌سته‌ڵاتی هێنرا و پاشان له‌ 30/12/2006 له‌ شه‌وی جه‌ژنی قورباندا له‌ سێداره‌ درا.

ئیماراتی یه‌كگرتووی عه‌ره‌بی

ـ شێخ زاید بن سوڵتان ئال نهیان، ساڵی 1966 بوو به‌ ئه‌میری ئیمارات ـ تا ساڵی 2004 كه‌ كۆچی دوایی كرد، (38) ساڵ ئه‌میری وڵات و ئیماره‌ بوو، پاشان شێخ خه‌لیفه‌ بن زاید ساڵی 2004 پاش مه‌رگی باوكی بوو به‌ ئه‌میری ده‌وڵه‌تی ئیماراتی یه‌كگرتووی عه‌ره‌بی و تا ئێستا سه‌رۆكی ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌یه‌.

بۆ ئه‌م راپۆرته‌ سوودم له‌ پێگه‌ ئه‌لیكترۆنییه‌كانی هه‌ر وڵاتێك وه‌رگرتووه‌، به‌شێوه‌یه‌كی سه‌ره‌كییش پێگه‌ی (ویكیپیدیا).

كورد و دۆزینه‌وه‌ی به‌رژه‌وه‌ندییه‌ باڵاكانی

سه‌ڵاح سالار

salahsalar@hotmail.com

پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق گۆڕانێكی گه‌وره‌ی له‌ نه‌خشه‌ی سیاسیی ئه‌و وڵاته‌دا هێنایه‌ گۆڕێ‌ كه‌ هه‌ڵبژاردنه‌كانی پێشوتر نه‌یكردبوو، به‌جۆرێك ریزبه‌ندیی حزبه‌كانی ئاڵوگۆڕ كرد، ئه‌مجاره‌ هه‌ڵبژاردن داری دا به‌ رۆحی ئه‌و حزبه‌ زلهێزانه‌دا كه‌ پێیان وا نه‌بوو چرای چاه‌رنووسیان به‌و جۆره‌ روو له‌ كزیی بكات، له‌كاتی راگه‌یاندنی ئه‌نجامه‌ به‌راییه‌كانی ده‌نگه‌كان، گه‌وره‌ به‌رپرسه‌كان له‌ پێش حزبه‌كانی دییه‌وه‌ هاواریان لێ به‌رزبووه‌وه‌. بۆیه‌ ده‌كرێت بڵێن موعاده‌له‌ی سیاسیی و كڵافه‌ی نه‌خشه‌ی وڵاتانی دیكه‌یشی هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌.

عێراق و لیسته‌كانی

چوار لیستی گه‌وره‌ له‌ عێراقدا قوت بووه‌ته‌وه‌، كه‌ بریتیین له‌: لیستی ئیئتیلافی ده‌وڵه‌تی قانوون به‌ سه‌رۆكایه‌تی نوری مالیكی سه‌رۆكوه‌زیران، لیستی عێراقییه‌ی تێكه‌ڵ له‌ شیعه‌ی عه‌لمانی و سوننه‌ی شۆڤینی به‌ سه‌رۆكایه‌تی ئه‌ییاد عه‌للاوی یه‌كه‌مین سه‌رۆكوه‌زیرانی پاش رووخانی سه‌ددام و سه‌رۆكی حزبی ویفاقی نیشتمانیی عێراقیی، لیستی ئیئتیلافی نیشتمانیی عێراقی كه‌ عه‌ممار حه‌كیم و عادل عه‌بدولمه‌هدی دوان له‌ پیاوه‌ گه‌وركانی ئه‌و لیسته‌ن، لیستی هاوپه‌یمانی كوردستانی كه‌ سه‌رۆكی دیاریكراوی نییه‌. ئه‌مه‌ جگه‌ له‌ لیستی ئۆپۆزیسیۆنه‌كانی كوردستان كه‌ هه‌رسێ لیستی: گۆڕان، كۆمه‌ڵ و یه‌كگرتوو رێژه‌یه‌كی به‌رچاو كورسییان به‌ده‌ست هێناوه‌. ئێستا كێبه‌ركێ بۆ سێ پۆستی سه‌رۆكایه‌تی وه‌زیران و كۆمارو په‌رله‌مان، سه‌ری هه‌ڵداوه‌.

عێراق و هه‌ژموونی وڵاتان

عێراق به‌ كوردستانیشه‌وه‌ به‌ده‌رنییه‌ له‌ هه‌ژموونی داگیركه‌ره‌كانی (هاوپه‌یمانان) و وڵاتانی دراوسێی، ئه‌و هه‌موو داوه‌ی بۆ عێراق نراوه‌ته‌وه‌ ده‌ربازبوون لێی هه‌روا ئاسان نییه‌، به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی وڵاتان و لایه‌نه‌كان تێكه‌ڵی و نزیكییان له‌ یه‌كه‌وه‌ هه‌یه‌، به‌ڵام كاریگه‌ریی هه‌ر یه‌كه‌ له‌ ئه‌مریكاو ئێران له‌پێشی هه‌موویانه‌وه‌یه‌و پاشان توركیایش به‌ دوای ئه‌واندا، ئه‌گه‌ر ئه‌م سه‌رنجانه‌ به‌ وردی و به‌ هه‌ند وه‌ر بگرین سه‌ره‌داوێكمان ده‌داتێ. ساڵی رابوردوو كاتێك تاڵه‌بانی نه‌خۆشبوو رووی له‌ ئه‌مریكا كرد، تاریق هاشمییش بۆ نه‌شته‌رگه‌ریی رووی له‌ توركیا كرد و عه‌بدولعه‌زیز حه‌كیمیش له‌ نه‌خۆشییه‌كه‌یه‌وه‌ تا مردنیشی هه‌ر له‌ تاران چاره‌سه‌ری بۆ ده‌كرا.

بێگومان ئه‌مریكا كه‌ لای هێندێك داگیركه‌رو لای هێندێكی دیكه‌ رزگاركه‌ری عێراقه‌، به‌هه‌ردیوێكدا ئه‌و جیاوازییه‌ راست ببێته‌وه‌ وه‌ك یه‌ك وایه‌، له‌ هه‌ردوو حاڵه‌ته‌كه‌دا خۆی به‌ خاوه‌نی عێراق ده‌زانێت و ناخوازێت به‌ ئاسانییش له‌ ژێرچنگی ده‌ربچێت، ئێرانیش خاوه‌نی دووه‌می عێراقه‌ و گه‌لانی عێراق به‌ نیوه‌ناچڵ خاوه‌نی سێیه‌می وڵاته‌كه‌یانن، ئه‌گه‌ر ئه‌مریكا ته‌نیا به‌هێز خاوه‌نی عێراق بێت، ئه‌وا ئێران به‌ شێوه‌یه‌كی دیكه‌یه‌، تاوێك به‌ خۆشه‌ویستیی (ولا‌و) و تاوێكی دی به‌ هه‌ژموون و پاشانیش به‌ هێز و فشار، چونكه‌ له‌سه‌رده‌می ده‌سته‌ڵاتی به‌عسدا گه‌وره‌ترین پشتیوانی ئۆپۆزیسیۆن بووه‌، به‌تایبه‌تی بۆ كوردو شیعه‌ په‌ناگه‌یه‌كی گه‌وره‌بوو، توركیایش جیرانێكی دیكه‌یه‌ كه‌ زیاتر له‌ دۆسێی شاری كه‌ركووك و توركمانه‌كان ده‌ستێوه‌ردانی هه‌یه‌، له‌ ناوچه‌كانی دیكه‌ نه‌ نفوزی هه‌یه‌و نه‌ كاریگه‌ری، به‌ڵام له‌به‌ر هه‌ستیاریی شاری كه‌ركووك كه‌ به‌ عێراقێكی بچكۆله‌ چوێنراوه‌ و كاریگه‌رییه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كه‌یشی ناكرێت حسابی جددی بۆ نه‌كرێت چونكه‌ له‌لایه‌كه‌وه‌ دراوسێی موسڵه‌و به‌هۆی ئه‌وه‌ی كه‌ حزبێكی ئیسلامیی سوننی فه‌رمانڕه‌واییه‌ ده‌توانێت له‌گه‌ڵ سوننه‌كانی عێراقیش په‌یوه‌ندییه‌كی توندتر ببه‌ستێت، بۆیه‌ رۆڵی ئه‌ویش جێگه‌ی حساب بۆكردنه‌.

ئه‌وه‌ی زیاتر له‌ نێو رووداوه‌كاندا بروزی كردووه‌، گره‌وی وڵاتانه‌ له‌سه‌ر خاكی عێراق، به‌تایبه‌تی ئه‌مریكا و ئێران بازووی خۆیان له‌سه‌ر ئه‌م وڵاته‌ تاقی ده‌كه‌نه‌وه‌و ململانێی چاره‌نووسیان له‌سه‌ر زه‌وی و گه‌لی عێراق ماوه‌ته‌وه‌، پێشتر له‌ رووی جه‌ماوه‌رییه‌وه‌ ئێران پایه‌یه‌كی قایمی هه‌بوو، به‌ڵام له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا له‌ رێگه‌ی لیستی عێراقییه‌وه‌ به‌ رۆژئاواو وڵاته‌ عه‌ره‌بییه‌كان و سوننه‌كانی عێراق توانییان پاشه‌كشه‌یه‌كی گه‌وره‌ به‌ نفوزی ئێران بكه‌ن، له‌به‌رانبه‌ریشدا ده‌نگی خۆیان بێننه‌ پێشه‌وه‌، به‌ڵام ئایا سه‌ره‌ئه‌نجام ده‌توانن به‌ڕه‌كه‌ له‌ ژێر پێی ئێران ده‌ركێشن؟ ئه‌مه‌ ئه‌و پرسیاره‌یه‌ جارێ بێوه‌ڵامه‌.

لیسته‌كان و هاوپه‌یمانیكردن

شیعه‌ ئیسلامییه‌كان خاوه‌نی دوو لیستی گه‌وره‌و زۆر نه‌یارو به‌گله‌یی له‌ یه‌كترن، سوننه‌ش په‌رته‌وازه‌و هه‌ندێكیش به‌شداری باڵا له‌ لیستی عێراقییه‌ی عه‌للاوییدا، كوردیش چوار لیستی ناته‌با، ئا له‌م دۆخه‌ هه‌ستیاره‌دا كه‌ به‌رژه‌وه‌ندی وڵاتان و گره‌كردن له‌سه‌ر به‌ختی گه‌لانی عێراق هاتووه‌ته‌ گۆڕێ‌ و لیسته‌كان له‌ جموجوڵی هاوپه‌یمانیكردندان، چونكه‌ هیچ لیستێك ده‌نگی زۆرینه‌ی ره‌های نییه‌ تا به‌ ته‌نیا حكومه‌ت پێكبێنێت، بۆیه‌ له‌لایه‌ك سه‌روسه‌كوتی كۆمیسیۆن ده‌كوتنه‌وه‌و له‌لایه‌كی دی له‌ خه‌می كورسییه‌كاندان، لێره‌دا له‌ چه‌ند ریانێكی هه‌ستیارو ناسك و مه‌ترسییدارداین، هاوپه‌یمانییكردنی ئه‌مجاره‌ وه‌ك رۆشتن به‌ ناو كێڵگه‌ی میندایه‌، خوێندنه‌وه‌ی ورد و نه‌فه‌س درێژییه‌كی باشی ده‌وێت، بارودۆخی ناوچه‌یه‌ك تا ناوچه‌یه‌كی دیكه‌ جودایه‌، ره‌وشی جوگرافیای هه‌ر لیستێك كاریگه‌ری زیاتری به‌سه‌ر هیواو حه‌زه‌كانیدا هه‌یه‌و هیچ لیستێك ناتوانیت به‌ بێ ره‌چاوكردنی ئه‌و سنووره‌ی نفوزی خۆی تێدایه‌ به‌رنامه‌كانی جێبه‌جێ بكات و زۆرجاریش ناچاریش ده‌بێت ده‌ست بخاته‌ نێو ده‌ستێكه‌وه‌ كه‌ له‌بری ته‌وقه‌كردن حه‌ز به‌ بڕینی ده‌كات، به‌ڵام به‌رده‌وام به‌رژه‌وه‌ندی ته‌حكوم به‌سه‌ر هیوایه‌ته‌كاندا ده‌كات به‌ تایبه‌تی له‌ وڵاتێكی بێخاوه‌نی وه‌ك عێراقدا.

كورد و به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی

لێره‌دا پرسیارێك دێته‌ پێشه‌وه‌، ئایا كورد چۆن ماڵه‌ شپرزه‌كه‌ی خۆی رێكبخاته‌وه‌و له‌گه‌ڵ كێدا هاوپه‌یمانیی ببه‌ستێت؟ ئه‌مه‌ش پرسیارێكی ئاڵۆزه‌ و وه‌ڵامه‌كه‌یشی دژواره‌، له‌ روانگه‌ی لیستی هاوپه‌یمانیی عه‌لمانییه‌وه‌ بێگومان مه‌یلیان به‌لای لیسته‌كه‌ی عه‌للاوییدایه‌، به‌لام لێره‌دا گرفتی گه‌وره‌یان له‌ پێشه‌، یه‌كه‌م: ئه‌و لیسته‌ سیخناخه‌ به‌ عه‌ره‌بی شۆڤینی سوننی، زۆرجار ئیسلامییه‌كانیشیان هه‌مان رای عه‌لمانییه‌كانیان هه‌یه‌ به‌رانبه‌ر به‌ دۆزی كورد، هه‌ر له‌گه‌ڵ كۆتاییهاتنی پڕۆسه‌ی ده‌نگدانه‌كه‌دا هه‌ڵوێستی خۆیان راگه‌یاند كه‌ كورد مافی نییه‌ نه‌ پۆستی سه‌رۆكایه‌تی كۆمارو نه‌ په‌رله‌مانیشی هه‌بێت، هه‌رچه‌نده‌ دوایی لێی په‌شیمان بوونه‌وه‌، به‌ڵام راستییه‌كه‌ی ئه‌وه‌ وته‌ی دڵیانه‌ و له‌ وتنیدا په‌له‌یان كرد. دووه‌م: كوردستان هاوسنووره‌ له‌گه‌ڵ ئێران و هه‌ژموونی ئێران به‌سه‌ر ئه‌م ناوچه‌یه‌وه‌ وه‌ك چه‌ترێك ده‌بینرێت، ئه‌مه‌ واقیعه‌و نكوڵی ناكرێت. سێیه‌م: شیعه‌كان به‌ تایبه‌تی ئه‌نجومه‌نی باڵای ئیسلامیی و خانه‌واده‌ی ئه‌لحه‌كیم دۆستی كوردن و ئه‌وان نزیكترین لایه‌ن و پێكهاته‌ی عێراقن له‌ كورده‌وه‌. بۆیه‌ به‌رژه‌وه‌ندی كورد له‌وه‌دایه‌ كچی خۆی نه‌كات به‌ قوربانی كوڕی خه‌ڵك.

به‌ڵام گرفتێك لێره‌دا هه‌یه‌ ئه‌ویش ساردوسڕی په‌یوه‌ندییه‌كانی بارزانی و مالیكییه‌، كه‌ ناكرێت ئه‌مه‌ش به‌كه‌م بگیرێت، به‌ڵام له‌كۆی ئه‌نجامه‌كه‌دا دانوویان له‌گه‌ڵ مالیكی باشتر ده‌كوڵێت تا سوننه‌كان، ئینجا لێره‌وه‌ خاڵی جه‌وهه‌ریی دۆزی كورد سه‌رهه‌ڵده‌دات، ئایا كام پۆست بۆ كورد باشتره‌؟ بێگومان به‌ نیسبه‌ت خودی تاڵه‌بانییه‌وه‌ سه‌رۆككۆماری باشتره‌ چونكه‌ كه‌سایه‌تی ئه‌و دیار ده‌رده‌كه‌وێت، هه‌روه‌ها بارزانییش به‌ نه‌بوونی تاڵه‌بانی لێره‌ سوودمه‌نتره‌، به‌ڵام بۆ پرسی نه‌ته‌وه‌یی كورد، ئێمه‌ خاوه‌نی كێشه‌یه‌كی گه‌وره‌ین و ده‌بێت پێداگریی له‌ پۆستێك بكه‌ین كه‌ كارا بێت، نه‌ك پۆستێكی ته‌شریفاتی و ره‌مزی، له‌به‌ر ئه‌وه‌ ده‌گه‌ینه‌ ئه‌و بڕوایه‌ی پۆستی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان  بۆ كورد سوودمه‌نترو گونجاوتره‌، ئالێره‌دا ئه‌ركی لایه‌نه‌كانه‌ قسه‌یان یه‌كبخه‌ن و ئه‌و متمانه‌یه‌ی جه‌ماوه‌ر پێیداون به‌ ئه‌مانه‌ته‌وه‌ كاری پێ بكه‌ن.

لایه‌كی دیكه‌ی لیسته‌كان دوو هاوبه‌ندییه‌ گه‌وره‌كه‌ی شیعه‌كانه‌، ئه‌م دوانه‌ ناكۆك و ناته‌بان، به‌ڵام له‌ترسی قایمیبوونی جێپێی سوننه‌كان، كه‌وتنه‌وه‌ وتووێژو مشورخواردنی كاروبای خۆیان، ئه‌وان دوو ئامۆژگاریكه‌ری ژیرو به‌ ئه‌زموونیان هه‌یه‌، كه‌ ئێران و مه‌رجه‌عه‌ گه‌وره‌كه‌ی عێراقیان (سیستانی)یه‌، بۆیه‌ ده‌ستیان له‌ نێو ده‌ستی شیعه‌یه‌كی ئیسلامیی پێباشتر له‌ شیعه‌یه‌كی عه‌لمانی سه‌ر به‌ بلۆكی رۆژئاوا و كۆمه‌ڵه‌ سوننه‌یه‌كی توندڕه‌و، ئه‌گه‌ر چی ئه‌و ته‌ره‌فه‌ی خۆیان سته‌میشی لێ كردبن، بۆیه‌ وتووێژه‌كانی تاڵه‌بانی و مالیكی و عه‌مار حه‌كیم ئه‌و راستییه‌ روون ده‌كه‌نه‌وه‌، پێشتریش بارزانی به‌ توندی به‌گژی هاشمییدا چووه‌وه‌ كه‌ هاشمی له‌سه‌ردانیكردنی بۆ كوردستان په‌شیمان بووه‌وه‌و عه‌للاویش ناچار بوو جارێكی دیكه‌ بێته‌وه‌ بۆ كوردستان، كه‌ پێ ده‌چێت بۆ عوزرهێنانه‌وه‌ هاتبێته‌وه‌.

(13): ژماره‌ شوومه‌كه‌!!

جاران پیره‌ژن و پیره‌پیاوه‌كان نووقڵانه‌یان بۆ هه‌ندێك وشه‌و ژماره‌و رووداو لێده‌دا، بۆنموونه‌ له‌كاتی سه‌فه‌ركردندا یه‌كێك پژمه‌یه‌كی لێبدایه‌ ده‌یانووت: سه‌بری هێنا سه‌فه‌ره‌كه‌ ناكه‌ین، شه‌ڕێكمان دێته‌ڕێ، ئه‌گه‌ر پژمه‌كه‌ ببوایه‌ به‌ دوو، ده‌یانوت جه‌ختی لێدا خێرمان دێته‌ڕێ و به‌ شادمانییه‌وه‌ ده‌چوون بۆ گه‌شت و كاروانه‌كه‌یان، له‌ ژماره‌شدا زۆر شتیان به‌كار ده‌هێنا، یه‌كێك له‌و ژمارانه‌ی چاره‌ی ره‌شبوو، ژماره‌ (13)ی داماو بوو، ئیتر ده‌نگی بایه‌قووش و هاتنی كه‌روێشك و رێوی بۆ سه‌ره‌ڕێگه‌ی رێبواران با بوه‌ستێت، كه‌ ئه‌و دوانه‌ی دواییش وه‌ك پژمه‌كه‌ی پێشوو حساباتی جیایان بۆ ده‌كرا.

بۆ ئه‌وه‌ سه‌رده‌مه‌ی خورافه‌و جه‌هل باڵی به‌سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌دا كێشابوو، نه‌نگییه‌ك نه‌بوو، چونكه‌ ئاستی رۆشنبیریی و مه‌ودای تێگه‌یشتنی هاووڵاتییان هێنده‌بووه‌ كه‌ جێگه‌ی زۆر شتی دیكه‌ی له‌و بابه‌تانه‌ی تێدا ببێته‌وه‌، به‌ڵام كاره‌سات لێره‌وه‌ كاروانه‌كه‌ی به‌ڕێ ده‌خات و ئالێره‌وه‌ گوێمان له‌ زه‌نگی ئه‌و كاروانه‌ دواكه‌تووه‌ ده‌بێت، كه‌ له‌ سه‌ده‌ی بیست و بیستویه‌كه‌م دا حزبه‌كان پشت به‌و نوقڵانه‌ و ئه‌زموونانه‌ ببه‌ستن، ئه‌وه‌شی تووشی شۆكمان ده‌كات حزبێكی گه‌وره‌ی خاوه‌ن زۆرترین نفووز و درێژترین ته‌مه‌نی خه‌باتی سیاسیی كوردیی، له‌م رۆژگاره‌ی ئێستادا كه‌ زاراوه‌ی جیهانگیریی له‌سه‌ر رووپه‌ڕی هه‌موو بڵاوكراوه‌كاندا ده‌چێت به‌ چاوی خوێنه‌ردا، ئه‌و به‌ هه‌موو شانازییه‌وه‌ بڕوای به‌ شوومی ژماره‌یه‌ك هه‌بێت.

ئه‌مه‌ له‌ كاتێكدا پارتی دیموكراتی كوردستان كه‌ هه‌ڵگری فیكری دیموكراسیی و خۆی به‌ بانگه‌شه‌كارێكی گه‌وره‌ی عه‌وله‌مه‌و پێشكه‌وتن و زۆر ده‌سته‌واژه‌ی دیكه‌ ده‌زانێت، كه‌ هه‌میشه‌ كادرانی تانه‌ له‌ خه‌ڵكی دیكه‌ ده‌ده‌ن و به‌ كۆنه‌په‌رستیان ده‌زانن، به‌ڵام زۆر سه‌یرو جێگه‌ی سه‌رنج و تێڕامانه‌ بۆ پارتیی كه‌ بڕوای به‌ وه‌ها دروشمگه‌لێك هه‌بێت، بۆ نموونه‌ تا ئێستا پارتی لقی سیازده‌ی نییه‌، دوای دوازده‌ بازێكیان داوه‌ بۆ چوارده‌، كۆنگره‌ی سیازده‌شیان نییه‌، هه‌موو كۆنگره‌كانیان به‌ ژماره‌ پۆلێن كراوه‌ تا دوازده‌، به‌ڵام له‌ لێدوان و دیمانه‌ی سه‌ركرده‌كانیان ده‌ڵێن ئه‌م كۆنگره‌یه‌ ناوی سیازده‌ نییه‌، له‌وانه‌یه‌ ناوێكی دیكه‌ی لێبنێن، من نازانم ئه‌م بۆچوونانه‌ تا چه‌ند له‌گه‌ڵ ره‌وتی خێرای پێشكه‌وتنی ئه‌م چه‌رخه‌دا ده‌گونجێت! ده‌پرسم ئه‌گه‌ر حزبێكی دیكه‌ وه‌های بگوتبا چیان پێ ده‌گوت؟ چۆن ده‌هۆڵی دواكه‌وتووییان بۆ ده‌كوتی؟

له‌گه‌ڵ ئه‌و هه‌موو باوه‌ڕه‌ به‌تینه‌یان به‌و خورافاتانه‌، كه‌چی ئه‌مجاره‌ تێكه‌وتن، لیستێكیان پێكهێنا بۆ هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق، له‌ (13) حزب و گرووپ پێكهاتبوو، نازانم چۆن لیستێكی ئاوایان په‌سه‌ند كرد، ده‌بوو وردتر بیریان بكردایه‌ته‌وه‌ و په‌له‌په‌لی هه‌ڵبژاردن لائیحه‌ و یاساكه‌یان له‌ یاد نه‌باته‌وه‌، ده‌بوو یان حزبێكیان بكرادیه‌ته‌ ده‌ره‌وه‌، یان ئه‌گه‌ر به‌ تۆپزییش بووه‌ بیانكردایه‌ به‌ چوارده‌، ئه‌گه‌ر كه‌سیشیان ده‌ست نه‌كه‌وتبێت زۆر ئاسانه‌، یان ئه‌و حزبانه‌ی به‌ ده‌ستێوه‌ردانی خۆیان پارچه‌پارچه‌یان كردن له‌حیم بكه‌نه‌وه‌، یان دانه‌یه‌كی دیكه‌یش بكه‌ن به‌ دوو كه‌رته‌وه‌، خۆ له‌مه‌یاندا پسپۆڕن، به‌ڵام ئه‌فسووس له‌ كیسیان چوو، مه‌لی فڕیو جارێكی دیكه‌ ناگه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ناو ده‌ستی خاوه‌نه‌كه‌ی، بۆ نه‌گه‌به‌تی لیستی هاوپه‌یمانی كوردستان له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا پاشه‌كشه‌ی زۆری كردووه‌و ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر یاساكه‌ی خۆشیان ئه‌وانیش دووكه‌رتیان بكه‌یت بوونه‌ته‌ حزبی كه‌مینه‌ وه‌ك ئه‌وانه‌ی ئه‌وان پێشتر پێیان ده‌وتن حزبی بچووك، ته‌نانه‌ت له‌ بوغراییدا زۆركادیریان ده‌شیان وت: “حزبۆكه‌”. بۆیه‌ ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر بیروبۆچوونه‌ نوێخوازییه‌كه‌ی پارتیی تێڕوانینی رێژه‌ی هه‌ڵبژاردن بكه‌ین، ده‌بێت بڵێیین به‌ ڕاستیی (13) شوومه‌. ئه‌گه‌ر نكووڵی رایه‌كه‌ی منیشیان كرد و خۆیان به‌ براوه‌ زانی، كه‌ من وای نابینم، ئه‌وا ده‌بێت به‌ نه‌زه‌رییه‌كه‌ی پێشوودا بچنه‌وه‌ و ئه‌مجاره‌ ژماره‌ (13) بكه‌نه‌ تابلۆو له‌ دیواری لق و ماڵه‌وه‌دا له‌ جیاتی كوژه‌كه‌و  چاوه‌زار هه‌ڵی بواسن.

گفتوگۆ: سه‌ڵاح سالار

salahsalar@yahoo.com

خۆكاندیدكردنی مامۆستا عه‌لی باپیر، وه‌ك كاندیدكردنی كه‌سێكی دیكه‌ی كۆمه‌ڵ نییه‌، ئه‌و هه‌نگاوه‌ی ئه‌و ده‌نگدانه‌وه‌ی زۆری له‌ ناوه‌نده‌ سیاسیی و رۆشنبیرییه‌كه‌دا دایه‌وه‌، باشترین شتیش ئه‌وه‌یه‌ مرۆ خۆی پێناسه‌ی كارو به‌رنامه‌ی خۆی بكات، نه‌ك له‌سه‌ر زمانی كه‌سانی دیكه‌وه‌ بۆ جه‌ماوه‌ر شی بكرێته‌وه‌، له‌مڕوانگه‌یه‌و ئه‌م گفتوگۆیه‌مان له‌گه‌ڵ به‌ڕێز مامۆستا عه‌لی بپیر، ئه‌میری كۆمه‌ڵی ئیسلامیی و كاندیدی ژماره‌ (1)ی پارێزگای هه‌ولێر له‌سه‌ر لیستی كۆمه‌ڵی ئیسلامیی ژماره‌ (352) ئه‌نجام دا.

+ له‌ ئێستادا به‌ڕێزتان ئه‌میری حزبن، بارودۆخی شاری به‌غدایش به‌و جۆره‌یه‌ كه‌ ده‌یزانین، ئه‌و هۆكارانه‌ چین وایان كردووه‌ بڕیار بده‌یت خۆت كاندی بكه‌یت بۆ ئه‌و پۆسته‌؟

ـ الحمدلله رب العالمین والصلاة والسلام علی محمد النبي الأمین وآ‌له المهتدین بهدیة المبین.

دیاره‌ كاندیدكرانی به‌نده‌ بۆ ئه‌ندامێتی ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق له‌لایه‌ن سه‌ركردایه‌تیی كۆمه‌ڵی ئیسلامییه‌وه‌ بوو نه‌ك خۆم ڕه‌غبه‌تم لـێ‌ بووبێ‌، هانده‌ری سه‌ره‌كییش بۆ سه‌ركردایه‌تیی له‌وباره‌وه‌ ئه‌وه‌بوو كه‌ پێگه‌ی كورد له‌ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌راندا به‌هێزتربێت‌و ناسنامه‌ی مسوڵمانه‌تی خه‌ڵكی كوردستان ڕوونترو دره‌وشاوه‌تر بێ‌، وه‌ وه‌ك حیزبیش په‌یوه‌ندییه‌كانمان له‌گه‌ڵا پێكهاته‌كانی دیكه‌ی عێراقدا پته‌وتربكه‌ین له‌سه‌ر بناغه‌ی جه‌ختكردنه‌وه‌ له‌سه‌ر برایه‌تی ئیسلامیی ‌و پابه‌ندیی به‌شه‌ریعه‌ته‌وه‌و گێڕانه‌وه‌ی كێشه‌و گرفته‌كانمان بۆ ته‌رازووی قوڕئان‌و سوننه‌ت.

+ كۆمه‌ڵی ئیسلامیی خاوه‌نی دیدو تێڕوانینی ئیسلامییانه‌ی خۆیه‌تی، ئێوه‌ به‌رنامه‌تان چییه‌ تا له‌ په‌رله‌مانی عێراق ئه‌و تێڕوانینانه‌تان به‌ قازانجی گه‌لی كورد جێبه‌جێبكه‌ن؟

ـ وه‌ك له‌وه‌ڵامی پرسیاری پێشووشدا ئاماژه‌م پێدا ئێمه‌ی كۆمه‌ڵی ئیسلامیی به‌ڕوون‌و ڕاشكاویی گوتوومانه‌و ده‌ڵێین، قه‌ناعه‌تی سه‌دا سه‌دمان وایه‌ كه‌ ئه‌گه‌ر بێت‌و هه‌موولایه‌ك له‌گه‌ڵا ناسنامه‌ی ئیسلامه‌تیی خۆماندا ڕاست بكه‌ین به‌ شه‌ریعه‌تی ئیسلام‌و یاساو ڕێساكانییه‌وه‌ پابه‌ندبین، وێڕای سه‌رفرازیی دواڕۆژ به‌خته‌وه‌ریی ئه‌م ژیانه‌ دنیاییه‌شمان مسۆگه‌ر ده‌كه‌ین‌و سه‌رجه‌م مافه‌ ڕه‌وایه‌كانیشمان ده‌سته‌به‌ر ده‌كه‌ین، چ ئێمه‌ وه‌ك خه‌ڵكی هه‌رێمی كوردستان‌و چ سه‌رجه‌م خه‌ڵكی عێراق به‌هه‌موو پێكهاته‌كانه‌وه‌.

وه‌له‌ڕاستیدا ئێمه‌ی خه‌ڵكی هه‌رێمی كوردستان وێڕای ئه‌وه‌ی كه‌ ئه‌ركێكی ئیسلامییمانه‌و مایه‌ی سه‌رفرازیی قیامه‌تمانه‌، زۆریش له‌به‌رژه‌وه‌ندییمانه‌ كه‌ جه‌خت بكه‌ینه‌وه‌ له‌سه‌ر ناسنامه‌ی مسوڵمانه‌تییمان‌و پشتبه‌ستنمان به‌شه‌ریعه‌ت بۆ داواكردنی مافه‌ ڕه‌وایه‌كانمان چونكه‌ بێگومان شه‌ریعه‌تی خوای كاربه‌جێ‌ به‌چاوێكی دادگه‌رانه‌و بێ‌ جیاوازیی ته‌ماشای هه‌موولایه‌ك ده‌كات‌و ئیمتیازو پله‌وپایه‌ نادات به‌كه‌س به‌سه‌ر كه‌سانی دیكه‌دا، چ له‌سه‌ر ئاستی تاكه‌كان‌و چ له‌سه‌ر ئاستی نه‌ته‌وه‌كان، دیاره‌ له‌حاڵێكی واشدا بابای خاوه‌ن هه‌ق قازانجیه‌تی‌و هیچ كاتێكیش گه‌لی كورد داوای نه‌كردوه‌ كه‌ له‌سه‌ر حیسابی خه‌ڵكی دیكه‌ ئیمتیازی پێبدرێ‌، به‌ڵكو داوای كردوه‌ كه‌ سته‌می لێنه‌كرێ‌‌و چی به‌خه‌ڵكی دیكه‌ دراوه‌ به‌ویش بدرێ‌.

+ له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا و له‌و شارانه‌ی كه‌ كۆمه‌ڵی ئیسلامیی كاندیدی هه‌یه‌، به‌ تایبه‌ت شاره‌كانی هه‌رێمی كوردستان و شاری كه‌ركووك خه‌ڵكی زۆر به‌گه‌رمی پێشوازیی له‌ كۆمه‌ڵ ده‌كات، ئه‌و ئیستیجابه‌یه‌ی ئه‌مجاره‌ بۆچی ده‌گێڕیته‌وه‌؟

ـ من پێم وایه‌ به‌ده‌نگه‌وه‌ هاتنی خه‌ڵكی مسوڵمان له‌شاره‌كانی كوردستان‌و كه‌ركووكیش بۆ كۆمه‌ڵی ئیسلامیی‌و پێشوازیی گه‌رمیان، ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ:

1-     ڕوون‌و ڕاشكاوبوونی ئاڵاو به‌رنامه‌و ئامانجی كۆمه‌ڵی ئیسلامیی، وه‌ڕاگه‌یاندنی ئه‌و ڕاستییه‌ كه‌ كۆمه‌ڵی ئیسلامیی لایه‌نێكی ئیسلامییه‌و به‌مانای وشه‌ ئیسلامیی وه‌ك به‌رنامه‌و ڕێبازی خۆی ته‌به‌ننی كردوه‌و بڕیاری داوه‌ كه‌ كار بكات بۆ پیاده‌كردنی شه‌ریعه‌ت‌و هێنانه‌دی ئامانجه‌ به‌رزه‌كانی كه‌ قازانج‌و خێروخۆشی دنیاو دواڕۆژی هه‌موولایه‌ك ده‌گرنه‌ خۆیان.

2-     متمانه‌و باوه‌ڕرهه‌بوونی خه‌ڵك‌و جه‌ماوه‌ری مسوڵمان به‌قیاده‌ی كۆمه‌ڵی ئیسلامیی‌و سه‌رڕاستیی‌و دڵسۆزیی‌و ئه‌مانه‌تداریی‌و په‌رێزپاكیی.

3-     گه‌یشتنه‌ بنبه‌ستی ته‌وژمی عه‌لمانیی‌و گیرۆده‌بوونی به‌چه‌ندان قه‌یران‌و گرفتی فیكریی‌و سیاسیی‌و نه‌ته‌وه‌یی‌و ئه‌خلاقییه‌وه‌.

4-     نائومێدبوونی خه‌ڵك‌و جه‌ماوه‌ر له‌قیاده‌ی ته‌وژمی عه‌لمانیی حوكمڕان كه‌ بتوانێ‌ به‌سه‌ر گرفت‌و قه‌یرانه‌كانیدا زا ڵ بێ‌، وه‌ك چه‌ندان جار گفت‌و به‌ڵێنی زۆرو جۆراوجۆری به‌خه‌ڵك‌و جه‌ماوه‌رداو نه‌یتوانی وه‌فاداربێ‌ به‌و گفت‌و به‌ڵێنانه‌.

هیواشم وایه‌ كه‌ ئێمه‌ش هه‌موولایه‌ك شایسته‌ی ئه‌و ئومێدو هیوا پێبوونه‌ی خه‌ڵك‌و جه‌ماوه‌ره‌كه‌مان بین‌و له‌وئاسته‌دابین، كه‌ خه‌ڵك‌و میلله‌تمان لێیان چاوه‌ڕێ‌ كردووین‌و په‌ندو عیبڕه‌ت له‌خه‌ڵكی دیكه‌ وه‌ربگرین‌و هه‌ڵه‌كانی ئه‌وان دووباره‌ نه‌كه‌ینه‌وه‌و، هه‌رگیز خه‌یاڵا پڵاوی وانه‌كه‌ین كه‌ ئێمه‌ هه‌رچییه‌ك بكه‌ین‌و هه‌رچۆن بین خه‌ڵك‌و جه‌ماوه‌ر هه‌ر له‌گه‌ڵمان ده‌بن‌و هه‌ر پشتگیرمان ده‌بن !

+ خه‌ڵك زۆرتر واهه‌ست ده‌كه‌ن كه‌ به‌ڕێزتان موڵكی هه‌موو چین و توێژه‌كان بن ، به‌ سه‌له‌فی، سۆفی، ده‌روێش و زانایان ئایینی و رۆشنبیرانه‌وه‌، نه‌ك به‌ ته‌نیا كۆمه‌ڵی ئیسلامیی، ئه‌مه‌ بۆچی ده‌گێڕیته‌وه‌ و به‌ڕێزیشتان چۆن كار له‌سه‌ر ئه‌و بۆچوونه‌ی جه‌ماوه‌ر ده‌كه‌یت؟

ـ ڕاسته‌ به‌نده‌ هه‌رچه‌نده‌ به‌رپرسی كۆمه‌ڵی ئیسلامییم به‌ڵام ته‌نیا خۆم به‌هی كۆمه‌ڵی ئیسلامیی‌و ئه‌ندام‌و دۆست‌و لایه‌نگرانی نازانم‌و ته‌نیا خۆم له‌به‌رانبه‌ر كۆمه‌ڵی ئیسلامییدا به‌ به‌رپرسیار نازانم، به‌ڵكو خه‌م له‌سه‌رجه‌م ته‌وژمی ئیسلامیی ده‌خۆم به‌هه‌موو پێكهاته‌و مه‌شڕه‌به‌كانییه‌وه‌ وه‌ له‌خوا به‌زیاد بێت په‌یوه‌ندیی برایه‌تیی‌و هاموشۆشم له‌گه‌ڵا هه‌موولایه‌كدا هه‌یه‌و، ڕێزو ته‌قدیریشم بۆ كاروچالاكیی‌و كردوكۆششی هه‌موو مسوڵمانێكی دڵسۆزو مشوور خۆر هه‌یه‌و هه‌رگیز پێم وانه‌بووه‌ كه‌ فڵانه‌كه‌س یان فڵان ده‌سته‌و كۆمه‌ڵه‌ زیاده‌و پێویست نیه‌، هه‌ركه‌سێكیش ته‌ماشای كتێب‌و به‌رهه‌مه‌كانی به‌نده‌ بكات زۆر به‌ڕوونی هه‌ست ده‌كات كه‌ هه‌موو ئه‌و لایه‌ن‌و بوارانه‌ی سه‌رجه‌م پێكهاته‌كانی ته‌وژمی ئیسلامیی خه‌میان لـێ‌ ده‌خۆن‌و گرنگیی‌و بایه‌خیان پێ‌ ده‌ده‌ن، به‌نده‌ش كردوومن به‌جێگای گرنگیی پێدان‌و كار له‌سه‌ركردن، بۆ وێنه‌:

یه‌ك: له‌بواری خستنه‌ ڕووی عه‌قیده‌ی ئیسلامیی‌و ڕاستییه‌كانیداو ڕاستكردنه‌وه‌ی ئه‌و هه‌ڵانه‌ی كه‌ مسوڵمانان له‌و بواره‌دا تێیان كه‌وتوونه‌ كتێبی: (ئیمان‌و عه‌قیده‌ی ئیسلامیی له‌به‌ر ڕۆشنایی قوڕئان‌و سوننه‌تدا)م نووسیوه‌ كه‌ شه‌ش به‌رگی قه‌باره‌ گه‌وره‌و پڕو نزیكه‌ی سێ‌ هه‌زار (3000) لاپه‌ڕه‌ ده‌بێ‌.

دوو: وه‌له‌بواری فیقهی خوا په‌رستییدا كتێبی: (خوا په‌رستیی ئیسلامیی)یم نووسیوه‌ كه‌ چوار به‌رگی گه‌وره‌یه‌و نزیكه‌ی (2000) لاپه‌ڕه‌یه‌و سه‌رجه‌م درووشمه‌ سه‌ره‌كییه‌كانی عیباده‌تم تێدا توێژیونه‌وه‌.

سـێ‌: وه‌له‌بواری ته‌زكیه‌ی نه‌فسدا هه‌ركام له‌كتێبی: (ڕێگای صاڵح بوون‌و به‌ره‌وخواچوون)و كتێبی: (گه‌ڕانه‌وه‌ بۆلای خوا)م نووسیوه‌ كه‌ تێیاندا چۆنیه‌تی خۆ ته‌زكیه‌و ته‌صفیه‌ كردن‌و تۆبه‌كردن‌و بۆ خوا صوڵحانم ڕوون كردۆته‌وه‌.

چـوار: وه‌له‌بواری ئه‌رك‌و كارو كه‌سایه‌تی زانایاندا كتێبی: (زانایانی ئیسلام كێن‌و چۆنن؟)و چه‌ند نامیلكه‌یه‌كیشم نووسیون كه‌ تێیاندا باسی ئه‌وه‌م كردوه‌ زاناو پێشه‌وایان ده‌بێ‌ چۆن بن‌و چی بكه‌ن‌و…هتد؟!

پـێنج: وه‌له‌بواری فیكری ئیسلامییدا چه‌ندان كتێبی جۆراو جۆرم نووسیون وه‌ك: (خواناسیی، ئایین، ئیمان)، (ئیسلام‌و ڕێچكان…)، (سۆزی نه‌ته‌وایه‌تی)، (چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌كی باوی سه‌رده‌م)، (ته‌وژمی ئیسلامیی عه‌لمانیی‌و خاڵه‌ هاوبه‌ش‌و جیاوازه‌كانیان)…هتد.

شـه‌ش: وه‌له‌بواری كارو چالاكی ئیسلامییدا چه‌ندان به‌رهه‌می جۆراوجۆرم خستوونه‌ ڕوو به‌پێ‌ی ئه‌و قۆناغ‌و هه‌ل‌و مه‌رجانه‌ی كه‌ پێیاندا گوزه‌رم كردوه‌، كه‌ به‌پێویستی نازانم ئاماژه‌ به‌هه‌موویان بكه‌م‌و دوا به‌رهه‌مم له‌وباره‌وه‌ كتێبی: (ئیسلام‌و مسوڵمانه‌تی‌و كاری ئیسلامیی له‌به‌ر ڕۆشنایی قوڕئان‌و سوننه‌تدا)یه‌و هه‌ركام له‌: (پڕۆژه‌ی به‌رنامه‌ی فیكریی كاری ئیسلامیی)و (چه‌ند ڕێروونییه‌ك بۆ ئیسلامییه‌كانی كوردستان)یش دوو به‌رهه‌می گرنگمن له‌وبواره‌دا.

چۆنیه‌تی كاركردنی منیش له‌سه‌ر ئه‌وبۆچوونه‌ی جه‌ماوه‌ری ئیسلامیی‌و دیندارمان ئه‌وه‌یه‌ كه‌ له‌به‌رانبه‌ر كێشه‌و گیروگرفت‌و ئیش‌و ژانه‌كانیاندا خۆم به‌ به‌رپرسیار ده‌زانم‌و ڕێزو خۆشه‌ویستیی‌و دڵسۆزییم بۆ هه‌موولایه‌كیان هه‌یه‌و سه‌نگی مه‌حه‌كیش لای من بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنی براو خوشكانی ئیسلامیی‌و دیندارم بریتیه‌ له‌ ڕێژه‌ی چاك تێگه‌یشتنیان له‌ئیسلام‌و باش پێوه‌پابه‌ندبوونیان، چونكه‌ خوای كاربه‌جێ‌ فه‌رموویه‌تی: [… إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ….]، الحجرات -13-، واته‌: به‌ڕێزترتان له‌لای خوا پارێزكارترتانه‌، كه‌واته‌: ئێمه‌ش پێویسته‌ هه‌ركه‌سێك زیاتر پارێزكاریی زیاتری پێوه‌ ببینین له‌لامان به‌قه‌درترو خۆشه‌ویستتر بێت.

+ دوا په‌یامتان بۆ هه‌موو گه‌لی كورد به‌گشتیی و ده‌نگده‌ران و داموده‌زگاكانی حكومه‌ت چییه‌؟

ـ له‌دوا په‌یاممدا بۆ گه‌لی كوردستان به‌گشتیی‌و ده‌نگده‌ران به‌تایبه‌ت ده‌ڵێم: ئه‌ی گه‌لی كوردستانی مسوڵمانی به‌ڕێز! ئاگاداربه‌ كه‌ ده‌نگدان شایه‌تییدانه‌و مه‌سه‌له‌ی هه‌ڵبژاردنی به‌رپرسانیش سپارده‌یه‌كی گه‌وره‌وگرانه‌و ده‌بێ‌ هه‌موولایه‌ك هۆشیارانه‌ به‌رپرسیارێتی به‌كه‌سانی شایسته‌ نه‌بێ‌ نه‌سپێرن، چونكه‌ پێغه‌مبه‌ری خوا “صلی الله علیه‌ وسلم” سپاردنی ئه‌مانه‌تی به‌كه‌سانی نالایقی به‌مایه‌ی كۆتایی پێهاتنی ئه‌و كارو كۆمه‌ڵه‌ داناوه‌، وه‌ك فه‌رموویه‌تی: (اذا ضیِّعت الأمانه‌ فانتظر الساعة‌) پاشان كه‌ پرسیاری لێكراوه‌ ئایا به‌زایه‌دانی ئه‌مانه‌ت چییه‌؟ فه‌رموویه‌تی: (اذا أُسنِد الأمر الی غیر أهله فانتظر الساعة) وه‌ك (بخاري) گێڕاویه‌ته‌وه‌.

ئاشكراشه‌ كه‌ كه‌سانی مسوڵمان‌و دیندارو خواپه‌رست تاقه‌ كه‌سانی ئه‌میندارو شیاوی پێ‌ سپێررانی ئه‌مانه‌تن‌و مسوڵمانان له‌سه‌ریان پێویسته‌ جگه‌ له‌خه‌ڵكی پابه‌ندی دین‌و شه‌ریعه‌ته‌كه‌یان متمانه‌ی كار پێ‌ سپاردن‌و هه‌ڵبژاردن بۆ به‌رپرسیارێتی به‌هیچكه‌سی دیكه‌ نه‌ده‌ن.

هه‌روه‌ها له‌دوا په‌یامیشمدا بۆ دام‌و ده‌زگاكانی حكوومه‌ت ده‌ڵێم: پێویسته‌ به‌وپه‌ڕی پیشه‌ییه‌وه‌ كاری خۆتان بكه‌ن‌و به‌هیچ جۆرێك لایه‌نگیرییتان بۆ هیچ كه‌س‌و لایه‌نێك نه‌بێت، ئه‌گه‌رنا وێڕای به‌رپرسیارێتی قیامه‌ت عه‌یبداری دنیاش ده‌بن‌و حكوومه‌ت‌و قه‌واره‌و ئه‌زموونه‌ سیاسییه‌كه‌شمان زیاتر ناشیرین ده‌كه‌ن‌و ده‌یخه‌نه‌ ژێر نیشانه‌ی پرسیاره‌وه‌.

“هه‌ركه‌س له‌هه‌ر ئاستێكدا ده‌رگای سووكایه‌تیكردن به‌ رووی هه‌ر لایه‌ن و كه‌سایه‌تییه‌كی ئیسلامییدا بكاته‌وه‌، ئێمه‌ وه‌ك سه‌ركردایه‌تی بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامیی ته‌به‌ڕای لێده‌كه‌ین”

راپۆرت: سه‌ڵاح سالار

salahsalar@yahoo.com

هه‌ر به‌یانییه‌ك به‌ بازاڕدا گوزه‌ر ده‌كه‌یت، كۆمه‌ڵێك گۆڤارو بڵاوكراوه‌ی گه‌لاوێژی ده‌بینیت، كه‌ زۆرێك له‌كاره‌كانیان شكانی كه‌سایه‌تییه‌كان و درزو كه‌لێنكردنه‌ نێو برایه‌تیی و ته‌بایی لایه‌نه‌كانه‌، ئه‌م نه‌خۆشینه‌ دووچاری مسوڵمانانیش بووه‌، كه‌ له‌ راستییدا نه‌ده‌بوو وابوایه‌، بۆ قسه‌كردن له‌سه‌ر له‌سه‌ر گرنگیی برایه‌تیی نێوان ئیسلامییه‌كان و هه‌ر وه‌ها ده‌رخستنی ترسناكیی و گوناهی پێچه‌وانه‌كه‌یشی ئه‌م كه‌سایه‌تییانه‌مان هێنایه‌ ئاخافتن.

* كه‌مال ره‌حیم ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامیی:

ـ خوای گه‌وره‌ فه‌رمانی به‌ هه‌موو باوه‌ڕداران كردووه‌ كه‌ برای یه‌كن، ئێمه‌ی ئیسلامیی (یه‌كگرتوو، كۆمه‌ڵ و بزووتنه‌وه‌) ئه‌گه‌ر خۆمان ته‌با نه‌بین چۆن روومانبێت خه‌ڵك بۆسه‌ر ئه‌و رێگه‌یه‌ بانگ بكه‌ین، واده‌زانم ئێمه‌و كۆمه‌ڵ له‌ مه‌كته‌بی سیاسیی گرفتێكمان نییه‌، ئامۆژگارییم ئه‌وه‌یه‌ ئێمه‌ رێز له‌یه‌كتر بگرین، رێزگرتن له‌به‌رانبه‌ر رێزگرتنه‌ له‌ خۆت، هه‌ركه‌س له‌هه‌ر ئاستێكدا و له‌ هه‌ربوارێكدا ده‌رگای سووكایه‌تیكردن به‌ رووی هه‌ر لایه‌ن و كه‌سایه‌تییه‌كی ئیسلامیی و ته‌نانه‌ت كوردستانییه‌كانیش بكاته‌وه‌، ئه‌وا ئێمه‌ وه‌ك سه‌ركردایه‌تی بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامیی ته‌به‌ڕای خۆمانی لێده‌كه‌ین، هه‌ندێك نووسراومان له‌ رۆژنامه‌كاندا بینیوه‌ بۆیه‌ ئه‌مرۆِ به‌ناوی رابه‌ری گشتییه‌وه‌ به‌یانێكی توندمان له‌سه‌ر ئه‌و قسه‌وقسه‌ڵۆكانه‌ ده‌ركردووه‌و وه‌ك سه‌ركردایه‌تی بزووتنه‌وه‌ ته‌به‌ڕای لێده‌كه‌ین و رێگه‌ ناده‌ین كه‌س كه‌لێن بكاته‌ نێوان براموسڵمانه‌كانمانه‌وه‌، به‌ تایبه‌تی ئێمه‌و كۆمه‌ڵی ئیسلامیی و هه‌ر لایه‌نێكی تری ئیسلامیی.

* حاجی قاسم مسته‌فا، ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی كۆمه‌ڵی ئیسلامیی:

ـ زۆرجار برای دایكوباوكی كێشه‌یان ده‌بێت، به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌ یه‌ك خێزانن، چاره‌سه‌ری ده‌كه‌ن و كپی ده‌كه‌نه‌وه‌، ئێمه‌یش له‌ ژێر رۆشنایی ئه‌و ئایه‌ته‌دا (انما المؤمنون اخوة‌) برای یه‌كترین، بۆیه‌ ده‌بێت هه‌ر ناكۆكی و جۆره‌ نیگه‌رانییه‌كمان له‌یه‌كتر هه‌بوو خۆمان چاره‌سه‌ری بكه‌ین و نه‌هێڵین ته‌شه‌نه‌ بسێنێت، ئێمه‌ مرۆڤین كێشه‌مان ده‌بێت به‌ڵام نابێت په‌ره‌ی پێبده‌ین، به‌ڵكو پێویسته‌ نه‌یهێڵین، تۆ ته‌ماشای كه‌ون بكه‌،ئه‌و هه‌موو ئه‌ستێره‌یه‌ كه‌ ئه‌وانیش مه‌خلوقاتی خوای گه‌وره‌ن به‌رده‌وام ده‌خولێنه‌وه‌، به‌ڵام به‌ریه‌ك ناكه‌ون، چونكه‌ په‌یڕه‌وی له‌و یاسایه‌ ده‌كه‌ن كه‌ په‌روه‌ردگار بۆی داناون، به‌ڵام ئێمه‌ی مرۆڤ كه‌ ناته‌بایی و ناكۆكییمان بۆ دروست ده‌بێت به‌ دڵنیاییه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ كه‌ له‌ یاسا خواییه‌كه‌ سنوورمان به‌زاندووه‌.

ـ ئێمه‌ به‌ر له‌ پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ بڕیارمان دا كه‌ نابێت ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵی ئیسلامیی باسی هیچ یه‌كێك له‌ لایه‌نه‌ ئیسلامییه‌كانی دیكه‌ به‌ خراپه‌ بكه‌ن، ئه‌م بڕیاره‌یشمان بۆ ئه‌ندامانی خواره‌وه‌ دابه‌زاندووه‌، هه‌ر كه‌سیش لێی ده‌ربچێت و قسه‌ی نه‌شیاو به‌برایه‌كی تر له‌ لایه‌نێكی دیكه‌ بڵێت ئه‌وه‌ بڕیارشكێنیی كردووه‌و لێیشی قه‌بووڵ ناكه‌ین، چونكه‌ ئه‌مڕۆ مسوڵمانان پێویستییان به‌ برایه‌تی و ته‌بایی هه‌یه‌ و قسه‌وقسه‌ڵۆكی نابه‌جێ خزمه‌ت به‌ ئیسلام و مسوڵمانانیش ناكات، ئه‌مه‌ ره‌وتی ئێمه‌یه‌ و نامانه‌وێت كه‌س تێكی بدات و ئه‌گه‌رچی فشاری رۆژنامه‌كان و لێدوانی كه‌سانی تریشیان له‌سه‌ر بێت.

* ئیكرام كه‌ریم كه‌سایه‌تی ئیسلامیی سه‌ربه‌خۆ:

ـ مه‌سه‌له‌ی ته‌بایی و برایه‌تی نێوان مسوڵمانان شتێك نییه‌ بڵێن ئایا كاری بۆ بكه‌ین، یاننا، ئایا كاری بۆ بكه‌ین یاننا، ئه‌وه‌ شتێكه‌ خودا بڕیویه‌تیه‌وه‌، به‌ حه‌صریش هاتووه‌، واته‌ ته‌نیا مسوڵمانان برای یه‌كترن، له‌به‌ر ئه‌وه‌ ئێمه‌ به‌ده‌ست خۆمان نییه‌و سه‌رپشك نه‌كراوین له‌وه‌دا، هه‌ر ده‌بێت ته‌با بین، ئه‌گه‌ر ته‌با نه‌بین به‌ر له‌هه‌مووشت دینی خۆمان زیان ده‌كات پاشان غه‌ل و غه‌ش بڵاو ده‌بێته‌وه‌و زیانیش له‌ هێزه‌ ئیسلامییه‌كه‌ ده‌ده‌ین.

ـ كه‌سێك قسه‌ی خراپ ده‌كات له‌گه‌ڵ كه‌سێك قسه‌ی باش و جوان ده‌كات یه‌كسان نین، خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت (ولاتستوی الحسنة ولاالسیئة‌) ئه‌وه‌ی قسه‌ی خراپ ده‌كات ئابڕووی خۆی ده‌بات، ئه‌وه‌شی خاوه‌نی سومعه‌و كه‌سایه‌تی خۆیه‌تی نایه‌ته‌ سه‌رخه‌ت و وه‌لامی ناداته‌وه‌، ئه‌مه‌ش به‌شێكه‌ له‌و پابه‌ندبوونه‌ دینییه‌ی داوا له‌ مسوڵمان ده‌كات پێیه‌وه‌ پابه‌ندبێت، به‌تیبه‌تی ئه‌گه‌ر به‌رانبه‌ره‌كه‌ مسوڵمان بێت ئه‌و هه‌ر چه‌ند ملكه‌چ و بێده‌سه‌ڵات بێت هێشتا هه‌ر كه‌مه‌، (اذله‌ عن المؤمنین) ئه‌مه‌ ده‌قه‌، قسه‌ی تێدا نییه‌، به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ نابێت پیاو به‌رانبه‌ر به‌ مسوڵمان خۆی به‌ ئازاو به‌جه‌رگ بزانێت، ئیمام به‌ننا ده‌فه‌رموێت: برایه‌تی ئه‌ركێكی خۆته‌، ته‌كلیفێكی خواییه‌ له‌سه‌رت، لای هه‌ر خواره‌وه‌ی ئه‌وه‌یه‌ (سلامه‌ الصدر) دڵت به‌رانبه‌ری ساغ بێت و غه‌شی تێدا نه‌بێت به‌رانبه‌ری، لای سه‌ره‌وه‌یشی (اثارة) واته‌ له‌ خۆت به‌ چاكتر و پیاوتری بزانیت و تا ئه‌و راده‌یه‌ بۆی دڵسۆز بیت، نابێت كه‌سی مسوڵمان بڕوات له‌ راگه‌یاندن براكه‌ی بشكێنێت، ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌یشی هه‌یه‌ با دوور له‌ چاوی راگه‌یاندن بۆی راست بكاته‌وه‌.

* مه‌لا به‌كر تاماس ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامیی:

ـ ئه‌گه‌ر له‌ روانگه‌ی شه‌رعه‌وه‌ ته‌ماشای بكه‌ین برایه‌تی فه‌رمانێكی خوداییه‌، (انماالمؤمنون اخوة) بۆ هه‌موومانه‌، نه‌ك بۆ یه‌ك ره‌نگ و زمان و حزبێك، به‌داخه‌وه‌ ده‌بیستین كه‌سانێك بۆ ره‌واجدان به‌ ده‌نگه‌كانی خۆی هێرش ده‌كاته‌ سه‌ر كه‌س و لایه‌نێك ئێمه‌ پێمانوایه‌ ئه‌وه‌ هه‌ر له‌ ناغه‌وه‌ كارێكی ناڕه‌واو ناشه‌رعییه‌، ئیتر هه‌ركه‌س بێت، ئێمه‌ به‌ناوی رابه‌ر و مه‌كته‌بی سیاسیی و شورای گشتییه‌وه‌ به‌یانێكی زۆر توندمان ده‌ركردووه‌ له‌سه‌ر ئه‌وكه‌سانه‌ی ئه‌و جۆره‌ لادانانه‌ به‌كار دێنن و هه‌ستی مسوڵمانان بریندار ده‌كه‌ن.

ـ كورد ده‌ڵێت :”ئه‌گه‌ر مریشك خۆی خۆڵ نه‌كات به‌سه‌ر خۆیدا كه‌س نایكات به‌سه‌ریدا” ئه‌گه‌ر ئێمه‌ له‌زمه‌ نه‌ده‌ین به‌ده‌ست عه‌لمانییه‌كانه‌وه‌ كه‌س ناتوانێت رووی كامێرای له‌ ئێمه‌ بكات و سلبیاتمان وه‌ربگرن، به‌تایبه‌ت ئێمه‌و كۆمه‌ڵی ئیسلامیی برایه‌تییكی كۆنمان پێكه‌وه‌ هه‌یه‌، ئه‌گه‌ر وه‌فا به‌ خوێنی شه‌هیده‌كانمان بكه‌ین ده‌بێت برابین، ئه‌گه‌رنا خوانه‌خواسته‌ لێ ده‌رچووین.

* عیرفان ئه‌حمه‌د كاكه‌مه‌حموود ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامیی:

ـ چۆن داوای نوێژ و جیهادمان لێكراوه‌، ئاوایش به‌ هه‌مان فه‌رمان داوای برایه‌تییمان لێكراوه‌، هیچ جیاوازییه‌ك له‌ نێوان ئه‌و فه‌رمانانه‌دا نییه‌، چۆن پێویسته‌ موسڵمانان بڕۆن بڕۆن به‌ده‌م نوێژه‌وه‌ ئاوایش واجبه‌ بڕۆن به‌ده‌م برایه‌تی یكتره‌وه‌، ئینجا وه‌ك برایه‌تی واجبه‌ له‌سه‌ر مسوڵمانان، پاراستنیشی واجبه‌، به‌تایبه‌تی له‌مكاته‌دا كه‌ به‌ره‌و هه‌ڵبژاردن ده‌ڕۆین زیاتر پێویسته‌ ته‌باو برابین، ئایه‌تی (انماالمؤمنون اخوة) ته‌نیا رووی له‌ ئیماندارانه‌، كه‌واته‌ فه‌رمانه‌ برایه‌تییه‌ك له‌سه‌ر سێ لایه‌نه‌ ئیسلامییه‌كه‌ واجبه‌.

ـ بزووتنه‌وه‌و كۆمه‌ڵ له‌ رووی مه‌نهه‌جه‌وه‌ زۆر له‌یه‌ك نزیكن، ده‌توانم بڵێم هیچ جیاوازییه‌كیشیان نییه‌، پێموایه‌ ئێمه‌ وه‌ك بزووتنه‌وه‌ ئێوه‌یش وه‌ك كۆمه‌ڵ و برایانی یه‌كگرتوویش خوێنده‌نه‌وه‌ بۆ بڕیاره‌كانی شورامان بكه‌ین، خواره‌وه‌یش ئاگادار بكه‌ین، كه‌ ته‌شهیركردن به‌ هه‌ر برایه‌ك و هه‌ر لایه‌نێكمان حه‌رامه‌، له‌ مه‌نهه‌جی ئه‌هلی سوننه‌وجه‌ماعه‌دا ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر جه‌رح و ته‌عدیلت كرد، ئه‌گه‌ر جه‌رحت كرد واجبه‌ عه‌دلی كه‌سه‌كه‌یش باس بكه‌یت، نه‌ك هه‌ر جه‌رحه‌كه‌ی، به‌ڵام ئه‌گه‌ر عه‌دلت باسكرد پێویست ناكات جه‌رحی بكه‌یت.

هه‌رله‌و باره‌یه‌وه‌ رابه‌ری گشتیی بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامیی راگه‌یانراوێكی ده‌ركردووه‌و تێێدا هاتووه‌: “ماوه‌یه‌كه‌ لێره‌و له‌وێ گوتاری نامۆ و نه‌خوازراو به‌ناوی كه‌سانێكی بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامیی و بڵاو ده‌كرێته‌وه‌, به‌رامبه‌ر لایه‌نه‌ ئیسلامیی و سیاسییه‌كانی كوردستان و به‌پێچه‌وانه‌ی ڕای ڕابه‌ر و مه‌كته‌بی‌ سیاسیی و سه‌ركردایه‌تی بزوتنه‌وه‌كه‌مانه‌وه‌. بۆیه‌ زۆر به‌ توندی هه‌موو ئه‌و جۆره‌ ته‌شهیر و ناوزڕاندنه‌ ناڕه‌وا و نامۆیانه‌ به‌رپرچ ده‌ده‌ینه‌وه‌ كه‌ هه‌رگیز خزمه‌ت به‌ دۆزی ڕه‌وای گه‌له‌كه‌مان ناكات و پێچه‌وانه‌ی ئاڕاسته‌كانی ئیسلامه‌ كه‌ له‌ قورئانی پیرۆز و فه‌رمووده‌ شیرینه‌كاندا هاتووه‌. (ۆقُلْ لِعِبَادِی ێقُولُوا الَّتِی هِێ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّیْطانَ ێنْزَغُ بَیْنَهُمْ إِنَّ الشَّیْطانَ كَانَ لِلْإِنْسَانِ عَدُوًّا مُبِینًا). (لیس المؤمن بالطعان و اللعان والفاحش ولا البذىء).

حوكمی گه‌ل بۆ كێ‌؟!

سه‌ڵاح سالار

salahsalar@hotmail.com

له‌ كوردستان یه‌كێك له‌و دروشمه‌ بریقوباقانه‌ی به‌رده‌وام به‌سه‌ر جه‌ماوه‌ردا ده‌به‌خشرێته‌وه‌ و به‌هۆی زۆر وتنه‌وه‌ی وه‌ك قه‌وانێكی سواوی لێهاتووه‌، زاراوه‌ی (دیموكراسی)یه‌، به‌هه‌ر یه‌كێك له‌ بانگه‌شه‌كارانیشی بڵێیت: ئه‌رك نه‌بێت پێناسه‌یه‌كی دروشمه‌كه‌تمان بۆ بكه‌، یه‌كێك له‌ پێناسه‌ باوه‌كانی كه‌ (حوكمی گه‌ل بۆ گه‌ل)ه‌، ده‌كات به‌ كاڵای باڵای. ئه‌م پێناسه‌یه‌ خاڵی بنه‌ڕه‌تی جیاوازیی ئیسلامییه‌كان و ئه‌وانه‌، چونكه‌ ئیسلامییه‌كان ده‌ڵێن: حوكم بۆ خودایه‌، مه‌به‌ستم نییه‌ بڕۆینه‌ نێو ئه‌و مشتومڕه‌ی چه‌ندساڵه‌ له‌سه‌ر ئه‌و ڕایجاییانه‌ هه‌ن، ته‌نیا بۆ ڕوونكردنه‌وه‌و تیشكخستنه‌سه‌ر خاڵێك ئه‌و نموونه‌یه‌م هێنایه‌وه‌، ئێستا با پێكه‌وه‌ گفتوگۆیه‌كی كورت بكه‌ین له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه‌ من وتم زاراوه‌یه‌كی باقوبریق، ئه‌ڵبه‌ت ڕێزم بۆ هه‌ڵگرانی بیروباوه‌ڕه‌كه‌ هه‌یه‌و خۆیان سه‌رپشكن له‌وه‌ی هه‌ڵیان گرتووه‌، به‌ڵام له‌ كوردستاندا دیموكراسیی وه‌ك وشه‌یه‌كی به‌كارهێنراو زۆرتر سوودی لێوه‌رگیراوه‌و كه‌متر جێبه‌جێكراوه‌، دڵنیام ئه‌وانه‌ی په‌رچه‌مێكی له‌و جۆره‌یان لێره‌ به‌رزركردووه‌ته‌وه‌ خودی خۆیان له‌گه‌ڵ پیاده‌كردنیدا نین، بۆ نموونه‌، ئه‌گه‌ر پێكه‌وه‌ پێناسه‌كه‌ (حوكمی گه‌ل بۆ گه‌ل) شی بكه‌ینه‌وه‌، ته‌كلیفێكی قورس ده‌خاته‌ سه‌رشانی پێڕه‌وانی، به‌ڵام تا ئه‌وشوێنه‌ی ئاگادرین و به‌ چاوی سه‌ر دیومانه‌، نایانه‌وێت له‌گه‌ڵ جێبه‌جێكردنیدا بن، چونكه‌ پێناسه‌كه‌ داوای حوكمی گه‌ل بۆ گه‌ل ده‌كات، كه‌چی له‌ كاتی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا ده‌بینین ئه‌و درووشمه‌ لنگه‌وقووچ ده‌بێته‌وه‌، ته‌زویركردن و نانبڕین و هه‌ڕه‌شه‌ی فه‌سڵكردنی فرمانبه‌رو تێهه‌ڵدانی رۆژنامه‌نووس و ده‌یان و سه‌دان فڕوفێل و چاوسووركردنه‌وه‌، ئه‌مه‌ جگه‌ له‌ به‌خشینه‌وه‌ی پاره‌و سه‌روه‌تی میلله‌ت بۆ ده‌نگكڕین و پێدانی دیاری و به‌خششی زه‌وی و ده‌مانچه‌و هه‌رشتێكی دی، كه‌ له‌ زاری گه‌ل ده‌گیرێته‌وه‌و بۆ ده‌رچوونه‌وه‌ی خۆیان به‌ خه‌ڵكانێكی ساده‌و فریودراو ده‌یبه‌خشنه‌وه‌، ئه‌مانه‌و سه‌دان نموونه‌ی دیكه‌ی له‌مجۆره‌ به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی نایانه‌وێت به‌ ڕاستی ته‌فسیری پێناسه‌كه‌ی خۆیان بكه‌ن. ئه‌گه‌ر بڕوابوون به‌ حوكمی گه‌ل بۆ گه‌ل وا بێت، یانی چه‌ند ساڵه‌ جه‌ماوه‌ر چه‌واشه‌ كراوه‌، ئه‌گه‌ر واش نییه‌ واتای ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ده‌سته‌ڵاتدارانی كوردستان بڕواین به‌وه‌ نییه‌ حوكمی گه‌ل بۆ گه‌ل بێت، راستییه‌كه‌ی ئاوایان به‌كار هێناوه‌ حوكمی گه‌ل بۆ ئه‌وان، بێگومان خه‌ڵك هوشیاره‌و پرسیاری لا دروست ده‌بێت، ئه‌گه‌ر ئه‌و به‌ڕاست بڕواتان به‌و پێناسه‌یه‌ هه‌یه‌، ئه‌گه‌ر ئێوه‌ پێڕه‌ویی له‌ چه‌مكی دیموكراسیی ده‌كه‌ن و ده‌تانه‌وێت به‌رقه‌راری بكه‌ن، ده‌بێت به‌ر له‌ هه‌موو كه‌س خۆتان بڕواتان پێی هه‌بێت، بڕوابوونیش به‌ كردار ده‌رده‌كه‌وێت، نه‌ك به‌ قسه‌ی بێناوه‌ڕۆك به‌ میلله‌تی ره‌شوڕووتی خۆتی بفرۆشیته‌وه‌، جا ئه‌گه‌ر وایه‌ لێگه‌ڕێن ئه‌گه‌ر خه‌ڵك ئێوه‌ی قه‌بووڵه‌ پیرۆزتان بێت و ئه‌و هه‌موو هه‌وڵ و كۆششه‌ ناڕه‌وایه‌یش به‌كار مه‌هێنن، مادام خه‌ڵك ئێوه‌ی ده‌وێت، پێویست ناكات خۆتان سه‌غڵه‌ت بكه‌ن، ئه‌گه‌ر وایش نییه‌، ده‌ ڕێ بۆ ئه‌وانی دی چۆڵ بكه‌ن و به‌ ڕێگه‌ی نامه‌شروع بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن مه‌كه‌ن، ئێوه‌ یه‌ك شت بكه‌ن بۆ هه‌موو لا باشترین چاره‌سه‌ره‌، لێگه‌ڕێن با گه‌ل كێی گه‌ره‌كه‌ هه‌ڵیبژێرێت و خۆشتان ئیحراج نابن و خه‌ڵكیش ماندوو ناكه‌ن، ده‌زانین قه‌بوڵكردنی زۆر تاڵه‌، به‌ڵام بۆ چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشی گه‌لێكجار شیفا له‌ ده‌نكه‌ حه‌بێكی تاڵدایه‌، تاڵتر له‌ ژاری مار.